هدف اصلی از برگزاری این کنفرانس ایجاد بستری برای بحث و تبادل نظر پژوهشگران و صاحب نظران در زمینه فرصت ها و چالش های پیش روی صنعت نشر، کتاب و کتابخوانی است. در این رویداد علمی و فرهنگی 151 نفر از پژوهشگران، صاحب نظران و اعضای هیات علمی دانشگاه های داخلی و خارجی مشارکت داشتند که از این میان 62  چکیده مقاله به عنوان مقالات برگزیده پذیرفته شدند. پژوهشگرانی از کشورهای آمریکا، چین، روسیه، سوئیس، صربستان، پاکستان، فرانسه، استرالیا، نیجریه، دانمارک و ایران آثار خود را به دبیرخانه کنفرانس ارسال کردند که از این میان 21 اثر برای سخنرانی در قالب پنل های مختلف و 41 اثر برای سخنرانی فردی در این کنفرانس پذیرفته شدند.

مراسم افتتاحیه نخستین کنفرانس بین المللی پژوهش‌های نشر با حضور دکتر عیسی علیزاده معاون فرهنگی جهاددانشگاهی و دکتر حامد علی اکبرزاده رییس سازمان انتشارات جهاددانشگاهی و جمعی از شخصیت های علمی و فرهنگی کشور به صورت حضوری و مجازی به همت سازمان انتشارات جهاددانشگاهی و با همکاری دانشگاه علم و فرهنگ 28 اردیبهشت ماه 1400 در سالن دفتر مرکزی جهاددانشگاهی برگزار شد.

جریان‌سازی در حوزه نشر با برند «شانزده»/توجه سازمان انتشارات به اقتصاد فرهنگ در تولید محصولات فرهنگی

  دکتر عیسی علیزاده، معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی و رئیس شورای سیاستگذاری این همایش، با قدردانی از سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی و دانشگاه علم و فرهنگ جهت برگزاری این رویداد و ضمن اشاره به اهمیت نشر در مجموعه‌ی جهاد دانشگاهی گفت: این سازمان وجه تمایزی با سایر نهادهای فرهنگی دارد و آن اینکه با کمک دو بازوی خود یعنی مرکز افکارسنجی ایسپا و خبرگزاری ایسنا، خیلی زودتر به نیاز جامعه پی می‌برد. ساختار جهاد دانشکاهی بگونه‌ای است که در سطح کشور ۴۳ واحد جهاد دانشگاهی وجود دارد

.

معاون فرهنگی جهاددانشگاهی در مراسم افتتاحیه نخستین کنفرانس بین المللی پژوهش‌های نشر با اشاره به اهمیت اقتصاد نشر گفت: ما توانستیم برندی با عنوان «شانزده» را که نامش از ۱۶ مرداد (سالروز تشکیل جهاددانشگاهی) و ۱۶ آذر (روز دانشجو) برگرفته شده است، طراحی کنیم و عمده فعالیت‌های ما از این پس با این برند خواهد بود و در ادامه به سمت جریان‌سازی در حوزه نشر خواهیم رفت.

 علیزاده با اشاره به دانشجو محور بودن فعالیت‌های این معاونت افزود: در نگاهی کلی معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی تنها مجموعه فرهنگی دانشگاهی را دارد که هرکدام از دانشجویان با توجه به نیاز خود می‌توانند با این سازمان ارتباط داشته باشند. سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی ازاین جهت با همتایان خود متفاوت است که انتشارات از ابتدای تاسیس جهاد در سال ۶۰ شروع به انتشار کتب کرد و از سال ۷۹ با شکل‌گیری انتشارات تاکنون بیش از ۹ هزار عنوان کتاب که بخش عمده آنها کتب مرجع دانشگاهی‌اند را منتشر کرده است.

معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی افزود: سازمان انتشارات ضمن برپایی رودادهای تاثیرگذار در حوزه نشر و توجه به اقتصاد فرهنگ، به تالیف و توزیع آثار فرهنگی ارزشمند می‌پردازد و این سازمان بیشترین ارتباط را با اساتید دانشگاهی دارد و پل ارتباطی جهاد دانشگاهی با استادان است و تاکنون حدود ۴۰۰ اثر از استادان دانشگاه‌ها را منتشر کرده و علاوه بر آن آثار دانشجویان را که تا ۲۰۰ اثر می‌رسد نیز منتشر کرده است.

علیزاده با اشاره به اینکه پنج رویداد مهم در سازمان اتشارات با هدف ترویج کتاب و کتابخوانی صورت می‌گیرد، گفت: این رویدادها شامل جشنواره کتاب سال دانشجویی که ۲۹ دوره برگزار شده، جشنواره ملی پایان‌نامه سال، مسابقه ملی پایان‌نامه سه دقیقه‌ای و اولین دوره مسابقه ملی کتاب سه دقیقه‌ای از این جمله است و در کنار اینها نشست‌های مستمر و منظمی در خصوص نقد کتاب نیز داریم.

رئیس شورای سیاستگذاری کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نشر با اشاره به اهمیت اقتصاد نشر گفت: ما توانستیم برندی با عنوان «۱۶» را که نامش از سالروز تاسیس سازمان جهاد دانشگاهی در ۱۶ آذر برگرفته شده است، طراحی کنیم و عمده فعالیت‌های ما از این پس با این برند خواهد بود و در ادامه به سمت جریانسازی در حوزه نشر خواهیم رفت. همچنین فصلمنامه «نوشتار» را بتازگی درآن زمینه تاسیس کرده‌ایم که نخستین شماره آن منتشر شده است. در حوزه بین المللی نشر نیز علاوه بر برگزاری این کنفرانس، در زمینه‌ی ترجمه‌ از زبان‌های خارجی به فارسی و ترجمه‌ی معکوس را در دستور کار خود داریم.

همچنین دکتر حامد علی‌اکبرزاده، رئیس کنفرانس و رئیس سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی نیز در سخنانی ضمن اشاره به اینکه نشر و کتاب مقوله‌ای چند بعدی است اظهار کرد: بعد فرهنگی اقتصادی و علمی آن اهمیت ویزه‌ای دارد؛ در ارتباط بین فرهنگی اثرگذار است و کتاب مهمترین کالای فرهنگی محسوب می‌شود. به لحاظ اقتصادی نیز صنعت نشر در کتاب محدوود نیست و با این حال کتاب پردرآمدترین صنایع فرهنگی محسوب می‌شود. به لحاظ علمی نیز کتاب مهمترین ابزار تروجی علم است .

وی افزود پرداختن به چنین مقوله‌ای از مجموعه‌هایی برمی‌آید که چند بعدی باشند و پرداختن به آن در جهاد دانشگاهی از اهداف و وظایف این سازمان محسوب می‌شود. هدف اصلی ما تبادل نظر و جریانسازی و ترویج گفتمانی علمی و فرهنگی در حوزه نشر بوده و بستر مناسبی را نیز برای دیدگاه‌های بین‌المللی فراهم خواهد کرد. زمینه مناسبی فراهم خواهد شد که با آخرین دستاوردهای دنیا در این حوزه آشنا شویم. و بحث‌های تخصصی مهمی از جمله در اقتصاد نشر داشته باشیم.

علی‌اکبرزاده با اشاره به اینکه امسال به بحث ترجمه و توسعه فرهنگی را نیز در این کنفرانس مطرح کردیم، اظهار کرد: ترجمه فرصت ها و چالشهای مختلفی را پیش روی جامعه ما قرار می‌دهد که باید با توجه ویژه ای به آن پرداخت. اینکار نیز با توجه به انتشار ۹ هزار کتاب در این مجموعه  در راستای اهداف  مجموعه جهاد دانشگاهی قرار می‌گیرد.

وی با بیان اینکه دبیرخانه‌ی دائمی برای این کنفرانس ایجاد شده و در سالهای آتی نیز فعالیت آن ادامه خواهد داشت، گفت: در فراخوان نخستین دور از برگزاری این کنفرانس ۱۵۱ مقاله دریافت شد که ۶۲ مقاله برای ارائه سخنرانی انتخاب و محتوای آنها در کتابچه چکیده مقالات کنفرانس منتشر شده‌ است و ۲۱ مقاله نیز در خلال کنفرانس ارائه می‌شود. مقالات از کشورهای مختلف آلمان، فرانسه، استرالیا و چندین کشور دیگر بوده که به زبان‌های مختلف نگارش و ارائه شده است که از این میان ۷۶ تن از نویسندگان مقاله دکتری تخصصی در زمینه‌ی علمی خود داشته‌اند و سایر مقالات تیز در سطوح کارشانی ارشد و دکتری بوده است.

دکتر جنیفر بیرن، استاد دانشگاه سیدنی که بصورت ویدیویی در این همایش شرکت داشت در سخنانی با محوریت «بهبود ظرفیت خوداصلاحی در دانش از طریق شناسایی و اصلاح اشتباهات در آثار پژوهشی منتشر شده»، گفت: پیشرفت علمی، بر توانمندی ادبیات پژوهشی در روند خوداصلاحی متکی است اما تعدد اشتباهات در آثار منتشر شده و موانع موجود در اصلاح این اشتباهات، نشان می‌دهد که ظرفیت دانش در زمینه خوداصلاحی مکفی نیست.

وی با اشاره به اینکه در سخنرانی خود بر اساس تجربه شناسایی و توصیف اشتباهات قابل‌راستی‌آزمایی در پژوهش‌های مرتبط با حوزه عملکرد ژن‌های انسانی، به چالش‌های بالقوه جدید در اصلاح اشتباهات پس از انتشار مقالات علمی می‌پردازد، ادامه داد: مطالعه‌ ما، پاسخ‌های مجلات به شناسایی یک اشتباه مشخص در ۳۱ مقاله پژوهشی را که در ۱۳ مجله علمی بیوپزشکی منتشر شده‌اند، مقایسه می‌کند. اطلاع‌رسانی در خصوص اشتباه مربوطه در این ۳۱ مقاله، به انتشار ۲۶ جوابیه شامل ۱۴ اصلاحیه، پنج ابراز دغدغه و هفت اصلاحیه از سوی نویسنده منجر شد و در شش مورد نیز مجلات اعلام کردند که تصمیم آنها این است که اقدامی نکنند.

 در ادامه برنامه پنج پنل علمی برگزار شد که سه پنل به زبان فارسی و دو پنل به زبان انگلیسی بود. در پنل نخست «کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نشر» که با موضوع «مسائل کلیدی در نشر و توسعه فرهنگی»، برگزار شد، دکتر رسول جعفریان، رئیس کتابخانه مرکزی، مرکز اسناد و تأمین منابع علمی دانشگاه تهران که بصورت ویدیویی در این کنفرانس شرکت داشت در سخنانی گفت: عبور از کاغذ و کتاب کاغذی همواره یکی از نکات مورد تأکید من بوده است؛ ما بایستی مفهوم نشر را تغییر بدهیم. تصوری را که مردم از نشر دارند نشر کاغذی و کتابخانه و کتابفروشی و در واقع کتاب فیزیکی است و تغییر این ذهنیت بسیار دشوار است. آنچه مهم است انتقال دانش و محتواست و کاغذ یکی از این ابزارهاست. نشر کاغذی باید یکی از شعبه‌های نشر باشد و نشر الکترونیک باید به مرور جایگزین شود.

رسول جعفریان: مفهوم نشر باید تغییر یابد / نباید در کاغذ بمانیم

رسول جعفریان ، رئیس کتابخانه مرکزی، مرکز اسناد و تأمین منابع علمی دانشگاه تهران گفت: عبور از کاغذ و کتاب کاغذی همواره یکی از نکات مورد تأکید من بوده است؛ ما بایستی مفهوم نشر را تغییر بدهیم. تصوری را که مردم از نشر دارند نشر کاغذی و کتابخانه و کتابفروشی و در واقع کتاب فیزیکی است و تغییر این ذهنیت بسیار دشوار است. آنچه مهم است انتقال دانش و محتواست و کاغذ یکی از این ابزارهاست. نشر کاغذی باید یکی از شعبه‌های نشر باشد و نشر الکترونیک باید به مرور جایگزین شود.

جعفریان با بیان اینکه تغییر کلمات و مفاهیم در عبور از شکل کاغذی به اشکال جدید نقش بسزایی دارد گفت: در مورد نشر اولین قدم‌ها در غارنوشته‌ها و سنگ‌نوشته‌ها بوده و بعد در تمدن مصر پاپیروس را داریم و کاغذ به تدریج مطرح شده است. علم برای بشر مهم بوده اما صورت‌های مختلفی برای آن وجود داشته است؛ بنابراین عبور از کاغذ به لوح نوری و الکترونیکی نیز یکی از آن مراحل است و نباید در کاغذ بمانیم.

رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه برخی معتقدند بایستی منتظر زمانه ماند، گفت: تغییر دو گونه اتفاق می‌افتد؛ اقوام عاقل در حین تغییرات می‌توانند برای آن برنامه‌ریزی کنند؛ از طرفی می‌توان برای ایجاد تغییر هم برنامه‌ریزی کرد و نباید منتظر تحمیل روزگار ماند. البته از موانع مهم عبور از نشر کاغذی ناشران هستند که حاضر به ایجاد تغییر و دگرگونی نیستند چون می‌خواهند کتاب بفروشند و پول بگیرند. در حالی که بسیاری جاها که بحث پول نیست، محتوا بصورت الکترونیکی بارگزاری و منتشر می‌شود. از سوی دیگر بسیاری دانش‌ها امکان ثبت بر کاغذ ندارند و اینها در طول تاریخ از بین ‌رفته‌اند اما امروزه امکان ثبت و انتقال آنها وجود دارد.

وی با اشاره به اینکه بسیاری اوقات تاریخ شفاهی ثبت نمی‌شود اما حالا امکان ضبط صوت اشخاص و ایحاد تاریخ شفاهی وجود دارد گفت: همین حالا ما با ایجاد کلاب هاوس مواجهیم که افراد ساعت‌ها آنجا حرف می‌زنند و تبادل نظر و اطلاعات می‌کنند.

 جعفریان با اشاره به ایجاد زیرساخت‌های قانونی و سیاست‌گذاری در این زمینه گفت: دولت‌ها باید برای گذر از این مرحله برنامه ریزی کنند. مشکل دیگر بحث برنامه ریزی های قانونی است. قوانین نشر الکترونیکی بسیار مجمل است و قانون حقوق مولفین و مصنفین نیز مربوط به دهه چهل است. نهادهایی مثل وزارت ارشاد یا وزارت علوم در این زمینه بسیار دخیل هستند. هم از نظر قانونی و هم سایت‌ها باید مورد بازنگری قرار گیرند. به نظر من همان پولی که از نشر کاغذی کسر شود در نشر الکترونیکی صرف شود کافی خواهد بود و نیازی به بودجه مضاعف نیست.

وی با بیان اینکه ما به یک گوگل‌بوک ایرانی نیاز داریم، توضیح داد: کتابهای جدید دارای حق مؤلفند اما می‌توانیم تمام کتاب‌های قدیمی را که مربوط به ۵۰ سال به قبل است دیجیتال کنیم؛ کتاب‌هایی که متعلق به دولت است یا افرادی که با تصمیم شخصی می‌‌خواهند آثار خود را رایگان عرضه کنند، همه اینها را می توان الکترونیکی کرد و دانش عمومی را افزایش داد. بعلاوه‌ی هزاران هزار پایان‌نامه‌ای که وجود دارد و اقعا یک سوم از آنها ارزش علمی و مطالعاتی دارند که مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.

 حجت الاسلام جعفریان در پایان تأکید کرد:‌ باید عبور کنیم از نشر کاغذی به نشر الکترونیکی و این راهی است که اگر نرویم باز هم از کاروان علم و دانش عقب می‌مانیم.

 دکتر سیدمجتبی امامی، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه امام صادق(ع)، با بیان اینکه ما پژوهشگران نتوانستیم عرصه پژوهش را به درستی ساماندهی کنیم، بنابراین قطعاً نمی‌توانیم سایر حوزه‌ها را نیز بهبود دهیم؛ کلیه تألیفات ما تحت تأثیر ترجمه است و این امر ناگزیر است. ما نه‌تنها در توسعه فرهنگی بلکه در تمامی حوزه‌ها هرچه داریم در همین کتاب‌هایی است که بخش اعظم آن نیز ترجمه است.

امامی با اشاره به آسیب‌های جدی در این عرصه افزود: یکی از آسیب‌های بزرگ در کشور ترجمه‌ی انتخابی غیر هدایت‌شده است؛ بسیاری از نحله‌های رقیب اندیشه‌ی مسلط غرب اصلا در کشور ما موجود نیست. مثلا پیش از اینکه انتشارات دانشگاه امام صادق نحله‌ی اقتصادی مهم و برجسته‌ی مکتب اتریش را منتشر و مطرح کند، در کشور اصلاً چیزی از آن وجود نداشت. وقتی یک نحله‌ی اندیشه وارد کشور می‌شود این تکتازی می‌کند و در رقابت‌ با مکاتب و اندیشه‌های دیگر تعدیل نمی‌شود و برای همین می‌بینیم برخی طرفداران سرمایه‌داری در کشور ما از طرفداران غربی این اندیشه دوآتشه‌تر هستند.

 این پژوهشگر ادامه داد: آسیب دوم این است که هرجایی که وارد ترجمه شده‌ایم توازن وجود ندارد. مثلاً کتابی از یکی از اندیشمندان برجسته ترجمه می‌شود اما هیچکدام از کتاب‌هایی که منبع اثر او بوده و بعد کتاب‌هایی که از اثر او ریشه گرفته است ترجمه نشده است؛ نیاوردن مبناها و کاربردهای آثار ترجمه‌ای به اندیشه در کشور ما ضربه زده است.

وی افزود عدم انسجام بین ترجمه رشته‌های مختلف اشکال سوم است و ادامه داد: در حوزه‌ی کتاب‌های بین رشته‌ای، ترجمه‌ی متفاوت عنوان‌ها و نگارش متفاوت اسامی یک کتاب نوعاً باعث می‌شود آن کتاب در جست‌‌وجوها پیدا نمی‌شود و گاه کمتر کسی از ترجمه آن مطلع است.

 امامی با بیان اینکه مشکل چهارم سانسور معکوس شدید است گفت: در برخی موارد کتاب هایی هست که در نقد غرب و در ستایش انقلاب اسلامی در آن وجود دارد که عیناً این بخش‌ها حذف می‌شود که این کار فجیع است؛ یا در نمایه‌ی کتاب‌ها بعضاً نوشته می‌شود که به چند موضوع پرداخته است اما در مقایسه‌ی اثر ترجمه‌ای و اثر اصلی می‌بینیم بخشهایی تعمداً حذف شده است.

 استاد دانشگاه امام صادق آسیب آخر در حوزه‌ی ترجمه را ترجمه‌های نادرست و تحریف شده و فهمیده نشده دانست که در حوزه‌ی علوم انسانی آسیب‌های بسیاری زده و بعضاً باعث انتقال نادرست یک اندیشه شده است. بعلاوه لازم است که انسجام و یکدستی در انجام ترجمه‌ها و اصطلاحات وجود داشته باشد. از سوی دیگر باید نقد ترجمه را گسترش داد تا افراد مثل دانشجویان بتوانند آثار بزرگ و کوچک ترجمه‌شده را مقایسه و نقد کنند؛ ما نیازمند ایجاد دو حوزه هستیم یکی نقد ترجمه و دیگری سیاستگذاری ترجمه؛ وگرنه بسیاری از اندیشه‌ها به‌غلط وارد کشور می‌شود.

 دکتر ایوب دهقان‌کار، مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران با بیان اینکه هدف از هر پژوهشی تصمیم‌گیری است و همه نظریه ها باید به عمل منجر شود گفت: طی پژوهشی که در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب داشتیم داده‌های گرد آوری شده را برای اولین بار در این کنفرانس ارائه می‌کنم. در سال ۹۹ با مصوبه شورای سیاستگذاری نمایشگاه کتاب تهران، بنا شد که ۲۶ فروردین شاهد برگزاری نمایشگاه کتاب تهران باشیم و با توجه به شیوع کرونا در بهمن ۹۸ بسیاری از برنامه‌های اجرایی از جمله در وزارت فرهنگ تحت تاثیر این پاندمی قرار گرفت. با این حال از آنجا که شورای سیاستگذاری خود را تابع تصمیم ستاد ملی مقابله با کرونا می‌دانست تآملی در اعلام برگزاری یا عدم برگزاری نمایشگاه کتاب داشتند تا اینکه ۲۸ تیرماه این شورا اعلام کرد که برای دومین‌بار در طول تاریخ این رویداد، شاهد برگزاری نمایشگاه نخواهیم بود.

دهقان‌کار ادامه داد: با قطعی شدن لغو نمایشگاه شورای سیاستگذاری طی بیانیه‌ای پیشنهاد کرد که با توجه به اینکه حدود ۵۰ درصد گردش مالی صنعت نشر ایران در ایام نمایشگاه صورت می‌گیرد، برای جبران خسارت‌های جامعه نشر باید تلاش‌هایی صورت بگیرد و یکی از این حمایت‌ها برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران بود.

وی با اشاره به مزایای برگزاری این نمایشگاه مجازی گفت: اولین مورد، ورود رسمی و تامین انبوه محتوا در فضای مجازی و اینترنت با بهره‌گیری از نشر مکتوب (کتاب) بود. مزیت دیگر نمایشگاه مجازی امکان حضور همه ناشران بدون محدودیت تعداد، عناوین، مکان، فضا و... بود. مزیت سوم نیز امکان بازدید و خرید 24 ساعته برای شهروندان سراسر کشور بود. مزیت دیگر این نمایشگاه مجازی امکان حضور ناشران سایر کشورها بود و در این دوره ناشرانی حضور داشتند که پیش از این امکان حضور نداشتند. مزیت آخر نیز کاهش قابل توجه هزینه‌ها در زمینه‌های اجرایی، اجاره‌ی مکان، زیرساخت‌ها و هزینه‌های جانبی دیگر بود بطوری که در سالهای قبل حدود 900 نفر در برگزاری نمایشکاه دخیل بودند اما نمایشگاه مجازی با حدود 70 الی 80 نفر برگزار شد.

دهقان‌کار از امتیازهای این نمایشگاه به ارسال رایگان با یارانه‌ی دولتی، تخفیف 20 درصدی و تخفیف ترافیک ۵۰ درصدی اینترنت را برشمرد و گفت: در این دوره از دورترین نقاط و محروم‌ترین مناطق توانستند از محصولات فرهنگی استفاده کنند. با این حال به دلیل تازه بودن این رویداد برخی ناشران هراس داشتند و باید برای آنها مزایایی در نظر می‌گرفتیم که از آن جمله ارسال رایگان کتاب‌ها با هزینه وزارت فرهنگ، یارانه اختصاصی ناشران و در اختیار گذاشتن پنل فروش رایگان بود.

مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران ادامه داد: بیش از ۷۵۰ هزار مرسوله ارسال شد که بیش از17 هزار مورد به مناطق روستایی ارسال شد. به یمن برگزاری این مراسم داده‌های عظیمی در زمینه‌های مختلف از جمله جنسیت، استان‌های محل سکونت، ناشران موفق و بسیاری داده‌های دیگر در این زمینه به دست آمد.

وی افزود: از دستاوردهای این نمایشگاه می‌توان به ایجاد عدالت فرهنگی نیز اشاره کرد که مصداقی بود برای تحقق عدالت فرهنگی و البته عدالت بشری چراکه دانستن حق تمام انسان‌هاست و این نمایشگاه چنین امکانی را فراهم کرد. علاوه بر این بستری برای تبادل آرا و اندیشه و دیپلماسی فرهنگی نیز ممکن شد.

دهقانکار ادامه داد: ایجاد بستری برابر و یکسان برای رقابت سالم بین ناشران بود. تمام اینها منجر به تقویت صنعت نشر شد و همچنین هدف وزارت ارشاد مبنی بر ترویج فرهنگ مطالعه و ارتقای سرانه مطالعه نیز تا حد زیادی محقق شد. بعلاوه داده‌های بسیار دقیقی که به دست آمد امکان سیاستگذاری بهتر در آینده برای وزارت فرهنگ و ارشاد را فراهم کرد که پیش از این با وجود برگزاری دوره‌های حضوری متعدد چنین داده‌های واقعی‌ای به دست نیامده بود.

در ادامه دکتر محمد ذبیحی، رئیس سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها )سمت) در سخنان خود با موضوع «مالکیت فکری یا معنوی از منظر اخلاقی» نیز گفت: در گذشته این مبخث به اهمیت امروز نبود و این کار با دشواری و بدون قصد سودآوری صورت می‌گرفت اما امروز شرایط در دنیا فرق کرده است. باتوجه به اینکه موضوع مالکیت معنوی تنها در سطح عمومی مورد توجه است اما در مجامع خصوصی حرف دیگری می‌زنند! این اتفاق برای جامعه ما که نام انقلاب فرهنگی بر تارک آن نقش بسته است مایه‌ی تأسف است. عده‌ای معتقدند که در صورت رعایت حقوق مادی و معنوی آثار متضرر می‌شوند اما باید دانست که کار فرهنگی هزینه‌بر است و رایگان نخواهد بود.

ذبیحی با بیان  دلایل اینکه چرا شرعاً و عرفاً باید از صاحب اثر برای انتشار آن اجازه گرفت ادامه داد: مخالفان نیز به برخی از همین دلایل شرعی و عقلی قائلند و این بسیار جالب است! عده‌ای به نظر خاصی از حضرت امام استناد می‌کنند اما باید دانست آن مورد خاص بوده و نباید به آن در همه‌ی موارد استناد کرد. بعلاوه دلایل دیگری از جمله عدم تبدیل علم و دانش به منبع کسب سود و قاعده‌ی سلطه و ... تکیه می‌کنند. اما بسیاری از علما نیز دخل و تصرف در اثر دیگری را شرعاً حرام می‌دانند.

رئیس سازمان سمت با بیان اینکه مالکیت مقید است و هر تصرفی بر آن جایز نیست گفت: مالکیت امری نسبی است و هر تصرفی در آن نمی‌توان کرد؛ تصرف در کتاب یعنی تصرف‌هایی که عقلا آن را جایز می‌دانند اما هر دو گروه موافق و مخالف حقوق معنوی به آن تمسک کرده‌اند.

وی با اشاره به نظرات برخی مراجع تقلید از جمله آیت‌الله فاضل و آیت‌الله مکارم شیرازی و آیت‌الله منتظری در زمینه‌ی مالکیت فکری، گفت: اگر امروز نه، در آینده ما باید وارد کنوانسیون‌های بین‌المللی شویم و چنین وضعیتی در زمینه‌ی مالکیت معنوی آثار زیبنده‌ی کشور علوی ما نیست. من در سازمان سمت از همین مشکلات رنج می‌برم اما ناچارم تابع قوانین و مقررات باشم؛ با این حال اصلاً اخلاقاً این قضایا درست نیست. گذشته از منظر فقهی و حقوقی، از منظر اخلاقی مشکلات بیشماری در این زمینه گریبان‌گیر ماست.

دکتر ذبیحی در پایان گفت: انصاف حکم می‌کند که ما تابع قوانین بین‌المللی باشیم و البته نباید در کشور ناهنجاری اخلاقی داشته باشیم و این ناهنجاری اخلاقی در حوزه نشر و کتاب بسیار بدتر است. مجلس و نهادهای دیگر باید اقدام کنند و این قانون را که تمام کشورهای دنیا آن را پذیرفته‌اند؛ بپذیریم. چراکه حق هیچکسی را نباید از بین ببریم و نباید استدلال کنیم که کشورهای غربی نیز آثار ما و میراث فرهنگی ما را برده‌اند چراکه بدی را نباید با بدی پاسخ داد.

دکتر منصوره اتحادیه، رئیس «نشر تاریخ ایران» در ادامه در پیامی ویدیویی به اشاره به شکل‌گیری این نشر، گفت: یکی از مزایای ما ناشران نداشتن کپی‌رایت و حق نشر است و می‌توانیم کتاب‌های خارجی را بدون پرداخت وجهی ترجمه و منتشر کنیم. اما مشکل آنجاست که بسیاری از اوقات از همان کتاب چندین ترجمه منتشر شده و کار را برای ناشر و مترجم سخت می‌کند؛ مثلا از خاطرات میشل اوباما، شش ترجمه متفاوت همزمان منتشر شد، «معمای هویدا» نیز چنین سرنوشتی داشت؛ چاره چیست؟ شاید در این کنفرانس به این موضوع پرداخته شود.

او در ادامه گفت: انتشار کتاب یکی از کارهای و مسئولیتی است که هم می‌تواند جامعه را به سوی داشتن و ارتقای علم هدایت کند و هم می‌تواند به عمق جهل و کج سلیقگی سوق دهد. علاوه بر داشتن مسئولیت فرهنگی، ناشران با مشکلات بسیاری مواجهند. فکر می‌کنم مشکل اصلی ما اقتصادی است؛ کتاب گران و کتابخوان کم است، مسئولان امور فرهنگی هم کاملا بر این موضوع آگاهی دارند و سعی می‌کنند با خرید کتاب به ناشران کمک کنند و فرهنگ کتابخوانی را رواج دهند اما این کار مستمر نیست و مشکلات مالی را حل نمی‌کند.

 خانم اتحادیه در ادامه کاهش تیراژ کتاب به ۲۰۰ نسخه و کمتر از آن، ممیزی و نبود فرهنگ کتاب را را از دیگر مشکلات نشر اعلام کرد.

در بنل دوم کنفرانس با موضوع «سیاست و سیاستگذاری در نشر» که به زبان انگلیسی ارائه شد، پژوهشگران به بیان گزیده‌ای از یافته‌های خود در زمینه‌‌های مختلف پرداختند.

در ابتدا دکتر زینب قاسمی تاری، استاد دانشگاه تهران پژوهش‌ خود با عنوان «امنیتی سازی ایران: گلوگاه‌های دسترسی به ناشران و رویدادهای ارتباطی توسط خاطره‌نویسان ایرانی- آمریکایی» را ارائه کرد.

سپس الکساندر چن از دانشگاه کوپنهاگ، یافته‌های خود در پژوهشی با عنوان «انتشار در ژورنال‌های بین‌المللی برای نودانشگاهیان» را ارائه کرد.

 در ادامه نیز دکتر حسین میهمی از دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) به بیان یافته‌های پژوهشی خود با موضوع «بررسی جهت و روش پژوهشی در مقالات منتشرشده در ژورنال‌های زبان‌شناسی کاربردی طی سال‌های ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۹» پرداخت.

در پنل سوم کنفرانس بین المللی پژوهش‌های نشر، سخنرانان به ارائه‌ گوشه‌هایی از یافته‌های پژوهشی خود در حوزه‌های مختلف پرداختند.

ویرایش در متون دانشگاهی جدی گرفته نمی شود / ویراستار در افزایش متن اثر دارد

 دکتر مهدی سعیدی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، در بیان مختصری از یافته‌های پژوهش خود با موضوع «تحلیل و تبیین نقش ویرایش و کارکرد آن در جلب نظر مخاطبان نشر دانشگاهی» گفت: بحث ویرایش متن در متون دانشگاهی خیلی جدی گرفته نمی‌شود و تلقی ساده‌ای از ویرایش وجود دارد؛ همین تلقی در بین ویراستاران نیز وجود دارد و یکی از مهمترین دلایلی که باعث شده متون دانشگاهی با اقبال زیادی مواجه نشوند و مقالات و مجلات دانشگاهی مورد توجه قرار نگیرد که یکی از مهمترین دلایل آن همین ویرایش و نگاهی که به آن وجود دارد است.

 عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی گفت: بحث ویرایش متن در متون دانشگاهی خیلی جدی گرفته نمی‌شود و تلقی ساده‌ای از ویرایش وجود دارد؛ همین تلقی در بین ویراستاران نیز وجود دارد و یکی از مهمترین دلایلی که باعث شده متون دانشگاهی با اقبال زیادی مواجه نشوند و مقالات و مجلات دانشگاهی مورد توجه قرار نگیرد که یکی از مهمترین دلایل آن همین ویرایش و نگاهی که به آن وجود دارد است.

وی با بیان اینکه برخی ناشران دانشگاهی به اهمیت این مسئله آگاه نیستند گفت: یکی از مهمترین دلایل ضعف در مخاطب یابی همین مسئله است. درحالی که ویرایش متن همپای نوشتن آن است و ویراستار در آفرینش متن اثر دارد. ناشر دانشگاهی با عنایت به این مسئله هم نظر مخاطب دانشگاهی را بهتر جلب خواهد کرد و همینطور در مورد تولید و فروش نیز موفق‌تر خواهد بود.

در ادامه دکتر ملیحه دُرخوش، رئیس اداره فراهم‌آوری و سازماندهی منابع کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، در توضیح دستاوردهای پژوهش خود با موضوع «نقش اندیشه‌ی بینامتنیت در حفظ مالکیت معنوی در نشر دیجیتال» اظهار کرد: بینامتنیت در سال ۱۹۶۳ توسط جولیا کریستوا مطرح شد که می‌گفت هیچ متنی جزیره‌ای جدا افتاده از دیگر متن‌ها نیست و رابطه متن با سایر متون باید در نظر گرفته شود. از نظر او هیچ متنی بدون اتکا به متون دیگر نمی‌توان در نظر گرفت. بنابراین بیناتنیت می‌گوید همه‌ی رویدادهای ارتباطی از رویدادهای پیشین ارتباط پیدا می‌کند. بنابراین در بینامتنیت سه رکن مطرح است: متن پنهان، متن حاضر و روابط بینامتنی.

این دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی افزود: در این اندیشه زنجیره‌ای از متون وجود دارد؛ در بسیاری از متون خواننده با خواندن متن متوجه این ارتباط می‌شود و در متن‌های دیگر استفاده از ایده‌های متن‌های قبلی دیده می‌شود. حال پرسش این است که چطور می‌شود این بینامتنیت را برای حفظ مالکیت معنوی در نشر دیجیتال به کار گرفت.

درخوش درخصوص برخی مزایای نشر دیجیتال اظهار کرد: نشر دیجیتال هزینه انتشار پایین‌تری دارد و شاید اقبال به آن بیشتر باشد و از سویی زمان کمتری برای انتشار کمتر است و سرعت انتشار آن نیز بسیار بیشتر است. در نتیجه نقدها و بازخوردها نیز با سرعت بیشتری صورت می‌گیرد و همین باعث می‌شود رابطه متن با متن‌های پیشین بهتر و سریع‌تر آشکار شود.

وی برخی معایب نشر دیجیتال را نیز سهولت کپی‌برداری غیر مجاز و عدم رعایت حقوق آن؛ عدم دسترسی به ابزارهای واسط و عدم اطلاع کافی مخاطبان از روش‌های استفاده برشمرد و گفت: همچنین امکان ویراش متن در زمان‌های مختلف که باعث می‌شود مالکیت معنوی متن زیر سوال برود.

درخوش با اشاره به اینکه  با پیدایش وب ۲ امکان قراردادن نظرات کاربران، این امکان را فراهم کرد که ایجاد روابط بینامتنی را بهتر ببینیم؛ چراکه کاربران هم می‌توانند برخی منابع را در کنار متن اصلی قرار دهند و مخاطب هم کمک می‌کند رابطه بین متون بهتر دیده شود.

این پژوهشگر مسئله نشر دیجیتال را عدم دسترسی به برخی متون دانست و گفت: لزوماً همه متون بصورت دیجیتال منتشر نشده و امکان قرار دادن لینک و دسترسی مخاطب به آن فراهم نیست. مشکل دیگر ناپایداری نشانی‌ها و منابع اطلاعاتی است که ممکن است پس از مدتی از دسترس خارج شوند. همچنین امکان ویرایش متون توسط افراد مختلف نیز وجود دارد که مثال بارز آن متون موجود در «ویکی»‌هاست که ممکن است نویسندگان بعدی ایده نویسنده اصلی و روابط موجود بین متون را تغییر دهند.

وی در پایان اظهار کرد: نشر دیجیتال امکان امکان ایجاد ارتباط بینامتنی را افزایش داده و دسترسی به متون مرتبط در فضای دیجیتال را برای مخاطبان بیشتری فراهم می‌آورد. از سوی دیگر امکان ارائه متون در نسخه‌های مختلف و به فراخور مخاطبان متنوع و نیز ایجاد پیوند با متون دیگر و همینطور منابع وبی و چند رسانه‌ای می‌تواند به درک روابط بینامتنی در ذهن خواننده کمک کند. اگر مسائلی مانند عدم پایداری دسترسی در محیط دیجیتال و ویرایش‌های متون کنترل شود، حفظ مالکیت معنوی متون در محیط دیجیتال با استفاده از پیوند متن پنهان با متن حاضر امکان‌پذیر می‌شود.

دکتر زهرا شاکری، استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ضمن ارائه‌ی پژوهشی با عنوان «نگاهی به جایگاه مقررات امری و تکمیلی نظام حقوق مالکیت فکری در قراردادهای حوزه نشر» گفت: قراردادهای حوزه نشر قراردادهایی است که رابطه ناشر ومولف را تنظیم یم‌کند و انواع مختلفی دارد؛ در برخی قراردادها هزینه نشر برعهده ناشر است و در بعضی به عهده نویسنده و در بعضی دیگر مشترک است. در برخی موارد مولف حقوق را به ناشر منتقل می‌کند و در برخی موارد هم تنها اجازه نشر را به ناشر می‌دهند.

وی با دسته‌بندی مقررات به دو دسته کلی مقررات امری و مقررات تکمیلی ادامه داد: امری آن دسته‌ای است که طرفین ناشر و نویسنده نمی‌توانند برخلاف آن توافق کنند و درصورت توافق اعتباری نخواهد داشت که نمونه آن حقوق معنوی اثر است؛ برخی دیگر از مقررات تکمیلی است و طرفین می‌توانند حتی برخلاف قانون روی آن توافق کنند و مثال بارز آن حقوق مادی اثر است. در این زمینه در کشورهای مختلف توافق در قانون دیده می‌شود. بنابراین ممکن است موضوعی در مقررات ایران وجود نداشته باشد اما طرفین بتوانند روی آن توافق کنند. بعلاوه دسته‌ای از قوانین نیز بعنوان استثنائات وجود دارد که مثلا استفاده آموزشی یا تبدیل کتاب عادی به کتاب بریل و امثالهم در این زمینه قرار می‌گیرند.

این استاد حقوق دانشگاه تهران افزود: در حقوق ایران شاید بتوان گفت استثنائات در زمره‌ی حقوق تکمیلی قرار می‌گیرد. این رویکرد، رویکردی قدیمی و در دنیا در حال تغییر است؛ برخی کشورها توافق برخلاف استثنائات را نمی‌پذیرند. برای مثال یونسکو این موضوع را اعلام کرد و کشورهای مختلف نیز از آن تبعیت می‌کنند. کشورها براساس سیاست‌های خود در این زمینه تصمیم‌گیری می‌کنند اما در آینده ممکن است تغییراتی را در این زمینه شاهد باشیم.

شاکری در پایان با بیان اینکه بطور سنتی هرگونه استفاده از اثر دیگری نقض حق تلقی می‌شود، اظهار کرد مثلا کسی نمی‌تواند نام صاحب اثر را تغییر دهد یا در محتوای آن دخل و تصرف کند. بعلاوه حقوق معنوی قابل انتقال هم نیست و ممکن است آن بند یا کل قرار داد را باطل کند. بنابراین بطور کلی در مقررات تکمیلی ناشر و مولف می‌تواننند چانه‌زنی و توافق بکنند؛ اما در حیطه حق معنوی امکان توافق نیست و جزء مقررات امری است همچنین در حوزه استثنائات اگر چه در حال حاضر در حیطه مقررات تکمیلی قرار می‌گیرد اما ممکن است در آینده تغییراتی به وجود بیاید.

در پایان این پنل سعید دولتی، مدیرمسئول اپلیکیشن «طاقچه» نیز با ارائه‌ یافته‌های مقاله‌ای با عنوان «بررسی تاثیر عوامل دموگرافیک بر رفتار مطالعه‌ای کاربران ایرانی دستگاه‌های هوشمند» اظهار کرد: این پلتفرم با هدف در دسترس قراردادن گنجینه‌ی کتاب‌های فارسی برای فارسی‌زبانان داخل و خارج از کشور ایجاد شد.

وی با بیان اینکه طاقچه با ۸۰۰ ناشر قرار دارد گفت: مقاله حاضر برای کاربرانی است که از دستگاه کتابخوان الکترونیکی استفاده می‌کردند؛ در این پژوهش سن، جنسیت، تحصیلات، شغل و محل زندگی، پنج عامل اصلی تفکیک‌کننده کاربران بوده است. کاربران در سراسر کشور پخش بوده‌اند و همگی از کاربران طاقچه بوده‌اند.

دولتی با بیان اینکه دانشجویان و طلاب با ۱۹ درصد بیشترین درصد افراد مورد مطالعه را به خود اختصاص داده‌اند گفت: بیشترین مشارکت نیز در تهران با ۳۴ درصد بوده و از نظر وضعیت مطالعه، ۶۰ درصد مطالعه غیردرسی منظم و ۴۰ درصد مطالعه نامنظم داشته‌اند که در مجموع مطالعه عمومی بیشترین میزان مطالعه را به خود اختصاص داده است.

وی با بیان اینکه مشارکت‌کنندگان در این پژوهش عملاً بصورت ۵۰ – ۵۰ از کتاب‌های چاپی و الکترونیکی استفاده می‌کرده‌اند، گفت: از سوی دیگر میزان مطالعه در آقایان و خانم‌ها تفات معناداری نداشت. ۷۷ درصد مشارکت‌کنندگان در این تحقیق تحصیلات کارشناسی به بالا داشته‌اند و در میان استان‌های مختلف نیز البرز و فارس بیشتر از همه اهل مطالعه بوده‌اند.

دولتی در پایان با بیان اینکه بنابر یافته‌های این تحقیق هرچه درجه تحصیلی افراد بالاتر می‌رود، مطالعه کتب درسی و دانشگاهی نیز کاهش می‌یابد، گفت: همچنین خانم‌ها بطور معناداری اهل مطالعه کتب عمومی و کتاب‌های کودک بوده‌اند و آقایان بیشتر کتاب‌های دانشگاه و مجله و روزنامه مطالعه می‌کردند. یکی از یافته‌های بسیار جالب نیز این بود که علاقه به کتاب چاپی با افزایش سن کاهش می‌یابد.

در پنل چهارم این کنفرانس که با موضوع «ترجمه و توسعه فرهنگی» برگزار شد، استاددانشگاه ادیان و مذاهب به مسایل و کزکاری های اثار ترجمه در ایران پرداخت و استاد دانشکده الهیات دانشگاه شهید بهشتی نیز به وظایف اخلاقی مترجم در قبال خود و مخاطبان اشاره کرد.

نگاهی به کژکاری‌های ترجمه در ایران / مترجم در قبال خود و مخاطب «وظیفه اخلاقی» دارد

  دکتر سیدحسن اسلامی اردکانی، استاد دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب در سخنان خود با «کژکاری‌های ترجمه در آثار دانشگاهی» با توضیح اینکه منظورش از «کژکاری» در امر ترجمه بحث‌های فنی ترجمه و بحث‌هایی که آگاهانه از سوی برخی مترجمان صورت گرفته و به تحریف و تقلب متن منجر می‌شود، نیست اظهار کرد: منظور از کژکاری، کارهایی است که ناخواسته در متن رخ می‌دهد و ترجمه را از متن اصلی دورتر می‌کند.

وی در تشریح این کژکاری‌ها گفت: یکی از ابعادی که در ترجمه به آن بی‌توجهیم و حذف منابع اصلی متن است؛ بطور طبیعی برخی از کتاب‌ها ارجاع درون متنی دارند و در آخر کتاب منابع ذکر می‌شود اما کتاب‌هایی را شاهدیم که ارجاع درون متنی دارند اما بخش منابع ندارند؛ این موضوع ارتباط خواننده با متن را مخدوش می‌کند. مورد دیگر حذف مقدمه، سپاسگزاری و گاهی معرفی نویسندگان است و سومین خطایی که مترجمان با آن مواجهند این است که مقالات را از منابع گوناگون جمع‌آوری کرده و در قالب کتاب منتشر می‌کنند، بدون اینکه هیچ توضیحی در مقدمه بدهند که این‌ها مقالات گوناگون است و چرا آنها را جمع‌آوری کرده‌‌اند.

این استاد دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: چهارمین کژکاری ترجمه این است که گاهی مترجم یا نویسنده متنی را انتخاب می‌کنند و کتاب منتشر می‌شود و نامش را می‌گذارند ترجمه - تألیف یا اقتباس. اینگونه آثار در فعالیت‌های دانشگاهی جایگاهی ندارد و جالب نیست. مسئله  دیگر این است که مترجم متنی را که قدیمی شده و چه بسا ویراست جدید آن منتشر شده، دوباره ترجمه و عرضه می‌کنند. برای برخی از متون کلاسیک این موضوع اشکالی ندارد و هر چه زمان بگذرد این متون کهنه نمی‌شوند اما برخی منابع تاریخ مصرف دارند.

اسلامی اردکانی افزود: اشکال دیگری که در ترجمه وجود دارد این است که گاهی مترجم عنوان اصلی اثر را به شدت دگرگون کند و مترجم نمی‌تواند روح اثر را که در عنوان کتاب آمده، دریابد. مؤلف عنوان کتاب را آگاهانه انتخاب کرده و هدف خود را در عنوان منتقل می‌کند، گاهی تغییر عنوان کار را دگرگون می‌کند. برخی کتاب‌ها نیز کلکسیونی از اشکالات در کنار یکدیگرند.از سوی دیگر حذف فصل یا فصل‌هایی از کتاب به بهانه اینکه این فصل مورد نیاز دانشجویان نیست یا با فرهنگ ما سازگاری ندارد و یا ملاحظات دیگر؛ اگر متنی از کتاب حذف می‌شود باید آورده شود که کتاب  بصورت تلخیص است؛ این سهل‌انگاری‌ها در ترجمه وجود دارد.

در ادامه دکتر علی‌اکبر عبدل‌آبادی، استادیار دانشکده‌ی الهیات و ادیان دانشگاه شهید بهشتی، در سخنرانی خود با موضوع «نگاهی به «اخلاقِ ترجمه» از نظرگاهی وظیفه‌نگرانه» گفت: همه‌ی داوری‌های اخلاقی مربوط به ترجمه‌ورزی را می‌توان به دوگونه داوری پسینی و پیشینی تقسیم کرد که هیچ‌کدام مورد نظر من نیست و می‌خواهم به وظایف اخلاقی مترجم در قبال خود و مخاطب بپردازم. اهم وظایف اخلاقی مترجم در قبال خویشتن وظیفه عمل درست یا درست ترین عملی است که شخص انجام می‌دهد و معتقد است باید انجام درهد به شرطی که معتقد باشد هرشخص دیگری نیز در همان شرایط باید همان کار را انجام بدهد.

علی‌اکبر عبدل‌آبادی اظهار کرد: بخشی از ترجمه جنبه آموزشی وعلمی دارد؛ بخش دیگر جنبه‌ی فنی و مهارتی و بخش سوم جنبه‌ی ذوقی و هنری دارد. هرسه‌ی اینها شرط لازم، و باهم شروط کافی برای ترجمه‌ی سلیم است و مترجم باید به نحو پیشینی با اینها آشنا شود و سپس سراغ ترجمه برود. بنابراین اولین وظیفه‌ی مترجم در قبال خویش کسب آگاهی درباره‌ی اصول ترجمه‌ی سلیم است؛ شرط دوم یعنی جنبه‌ی مهارت درخصوص ترجمه است که راه‌های مختلفی برای آن وجود دارد که بهترین راهش این است که مترجم هرچه بیشتر متون ترجمه‌شده را با متن اصلی مقابله کند و از این راه درس‌آموزی و همزمان عبرت‌آموزی کند.

این مدرس دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: وظیفه‌ی سوم مترجم آشنایی با، و تخصص در موضوع متنی است که می‌خواهد ترجمه کند. در غیر این صورت چطور می‌تواند آن را ترجمه کند؟ چنانکه سعدی گفته است: می‌کوش به هر ورق که خوانی، تا معنی آن تمام دانی؛ در غیر این صورت ترجمه سلیم نخواهد بود.

دکتر عبدل‌آبادی با بیان اینکه اهم وظایف اخلاقی مترجم در قبال مخاطبانش عبارت است از التزام به «قاعده طلایی» بویژه در صورت سلبی آن، توضیح داد: بطور ساده این قائده می‌گوید چنان ترجمه نکن که خواننده بگوید که برغم کوشش مترجم، مراد مؤلف را دریافتم! دومین وظیفه مترجم نیز، اتخاذ روش متناسب برای ترجمه است؛ سه روش برای ترجمه وجود دارد که اولی ترجمه تحت‌اللفظی است و دومی ترجمه‌ی آزاد و روش سوم و مناسب، ترجمه‌ی مفهومی است؛ مشروط بر اینکه مترجم با همه‌ی مقتضیات جمله‌پردازی در زبان مبدأ و مقصد، نیک آشنا باشد؛ مترجم وظیفه دارد با روانشناسی زبان، هم در مبدأ و هم در مقصد هرچه بیشتر آشنا باشد.

وی با بیان اینکه سومین وظیفه‌ی مترجم در قبال مخاطب اتخاذ شیوه‌ی مناسب در ترجمه است، افزود: مترجم بسته به نوع متنی که می‌خواهد ترجمه کند باید روش مناسب را انتخاب کند. برای مثال متنی در فضای فلسفی را نمی‌توان به شیوه‌ی ادبی ترجمه کرد یا بالعکس. هرمتنی متناسب با همان متن، شیوه‌ی متناسب را می‌طلبد. بعلاوه مترجم باید میان ترجمه‌ی متون امروزی و متون کلاسیک فرق بگذارد تا حال و هوای متن اصلی در ترجمه بازتاب یابد.

دکتر عبدل‌آبادی در پایان اضافه کرد: چهارمین وظیفه نیز رعایت سبک سخن‌پردازی مؤلف و التزام به آن در ترجمه‌ی هر متنی است؛ مترجم نمی‌تواند شیوه‌ی واحدی اتخاذ کند و آن را در همه‌ی آثار متفکران مختلف به کار بندد.

در ادامه نشست دکتر حسین مصباحیان استادیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران نیز در این بخش با موضوع «شرایط امکان تأسیس ارتباط بین ترجمه و تفکر» گفت: برخی مترجمان ادعا می‌کنند، فلسفه هنوز تا آن اندازه وارد نشده که بخواهیم از تألیف آثار فلسفی سخن بگوییم و باید به ترجمه اتکا کنیم. برخی از روشنفکران و مترجمان برجسته نیز ادعا دارند که تفکر از ترجمه است و برخی از فلاسفه هم ادعا می‌کنند ترجمه متون فلسفی از یک زبان به زبان دیگر امکان ندارد و به همین دلیل باید آموزش جدی زبان بیگانه را به دانشجویان فلسفه داشته باشیم تا همزمان با متفکران تراز اول دنیا درگیر اندیشیدن به مسائل مبتلابه ملی و جهانی شویم.

او سپس با بیان اینکه ترجمه متون فلسفی نوعی اندیشیدن است، افزود: آنچه تفاوت دارد، جهت اندیشیدن و نحوه تصمیم و استفاده از واژگان و رابطه بین متن اصلی و زمان و مکان است.  هیچ ترجمه‌ای حتی ترجمه تحت‌اللفظی فارغ از پیش‌داوری نیست اما هر ترجمه‌ای یک تفسیر است و هر مترجمی هم یک مفسر؛ تفسیری که با متن در می‌آمیزد. مترجم متنی را از زبان به یک زبان دیگر منتقل می‌کند. نکته‌ی دوم اینکه ترجمه نقش بی‌مانندی درگشودن افق‌های چندگانه و اندیشه‌های تازه‌یاب را دارد. اگر متن اصلی را خود و ترجمه را دیگری بدانیم ترجمه گفت‌وگوی بین خود و دیگری است و روابط بین فرهنگ‌ها را تقویت می‌کند و ظرفیت فرهنگ مقصد برای گشودن عناصر غیر خودی را افزایش می‌دهد و فرهنگ خودی را معاصر می‌‌کند.

مصباحیان معاصر بودن را کلید مواجه با مشکلات دانست در تعریف معاصر بودن گفت: زمان تاریخی با زمان تقویمی یکی نیست و تفاوت وجود دارد. در ترجمه هم همین است. مسئله‌ی معاصربودن از منظر فلسفه چند عنصر دارد؛ یکی  ناهمزمانی با عصر خود، ویژگی دوم این است که فرد نقاط تاریک زمانه خود را می‌بیند و اینطور نیست که به زمانه خود نگاه کند تا مسائل روشن را درک کند بلکه به دنبال تاریکی‌ها و تیرگی‌ها است.

وی افزود: ویژگی سوم عدم چشم‌داشت از گذشته و نوعی نگاه به آینده است؛ انسان معاصر می‌تواند از زمانه‌ی خود فاصله داشته و حتی اعلام انزجار کند؛ نوعی رابطه‌ی خاص با زمانه‌ی خود دارد؛ یعنی فاصله‌ی خود را با زمان حفظ می‌کند و آن را بصورت ریشه‌ای نقد می‌کند. در این صورت اگر این مفهوم را بپذیریم، ترجمه‌ی معاصر، ترجمه‌ای خواهد بود که توجه همزمان به بحران‌های جهانی و بحران‌های داخلی داشته باشد و تنها در این صورت است که بحران امروز جهان می‌تواند بحران فردای ما ایرانیان نباشد.

در پایان پنل چهارم این همایش، دکتر مالک شجاعی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در سخنرانی خود با موضوع «ترجمه فرهنگیِ فلسفه‌ غرب در ایران معاصر» اظهار کرد: اگر به فلسفه و علوم انسانی غرب می‌پردازیم باید ببینیم نسبت آن با ما چیست. اگر این به نوعی خودپژوهی فرهنگی منجر نشود شاید برای کسانی که دنبال گره زدن فلسفه به اینجا و اکنون هستند راه مناسبی نباشد.

وی با بیان اینکه افلاطون در نامه هفتم معتقد است برا یاینکه حق فلسفه را ادا کرده باشم فاش می‌گویم که تنها فلسفه می‌تواند زندگی شخصی و اجتماعی آدمیان را دگرگون کند، اظهار کرد؛ از سوی دیگر محمدعلی فروغی در کتاب «سیر حکمت در اروپا» تصریح می‌کند: کل این کتاب را نوشته  که مقدمه‌ای باشد برای فهم دکارت. وقتی فروغی به زبان فارسی فلسفه را یاد می‌دهد تلاش می‌کند عقلانیت دکارتی را به فرهنگ زبان فارسی وارد کند. فروغی تنها ایرانی‌ای است که یک دوره تاریخ فلسفه غرب را به زبان فارسی نوشته و تلاش کرده عقلانیت دکارتی را به زبان فارسی بیاموزد.

شجاعی ادامه داد: دیلتای فیلسوف آلمانی معتقد است که ما عالمان علوم انسانی و فلسفه به لحاظ تعداد کم‌شمار نیستیم اما در حوزه اثربخشی کم‌تأثیر هستیم. بنابر این نیاز است که یک بازخوانی کمی در حوزه آثار فلسفی انجام شود؛ بخصوص در چهار دهه‌ی گذشته که آثار بسیار مهمی در حوزه فلسفه و علوم انسانی در ایران ترجمه شده است. به نظر می‌رسد که تا دهه شصت نوعی اروپا محوری در این زمینه حاکم است و گویی پذیرفته‌ایم که زمین بازی، زمین بازی افکار فلسفی غربی است. و اخیراً از دهه ۸۰ به این سو که بحث‌ٰهای پست‌مدرنیستی رایج شده، با ترجمه های مکانیکی در این حوزه مواجهیم.

وی در پایان با انتقاد از کمی‌گرایی در حوزه‌ی نگارش مقالات علوم انسانی و وجود «مناسک ارتقا» از طریق نکارش و ترجمه مقالات در میان دانشگاهیان گفت: به نظر می‌رسد دیگر امکان ترجمه‌ی فرهنگی و حرکت‌های ایجابی در این زمینه‌ وجود ندارد.

نبود قوانین مناسب زحمات ناشران و مؤلفان را از بین می‌برد

 دکتر حمیدرضا طیبی رییس جهاددانشگاهی، در اختتامیه «نخستین همایش بین‌المللی پژوهش‌های نشر» با اشاره به وجود مشکلات قانونی در حوزه نشر در ایران گفت: ضروری بود که مسائل حوزه‌ی نشر بصورت علمی مورد بحث و تبادل نظر قرار بگیرد و راهکارهایی برای سیاستگذاری مدیران پیشنهاد شود و این کنفرانس می‌تواند به حل مسائل حوزه‌ی نشر کمک کند.

رئیس جهاد دانشگاهی در سخنانی با بیان اینکه این سازمان از سال ۵۹ دو موضوع توسعه‌ی علمی و فناورانه و توسعه‌ی فرهنگی، و الگوسازی کشور در این دو حوزه را در دستور کار قرار داده است، اظهار کرد: بنابراین طبیعی است که این نهاد مسائلی که به توسعه‌ی علمی و فناورانه مربوط است را در دستور کار خود قرار دهد.

دکتر طیبی در ادامه با بیان اینکه جهاد دانشگاهی در حوزه‌های علمی و فناورانه کارهای بزرگی در کشور انجام داده، افزود: یکی از حوزه‌هایی که به این امر کمک می‌کند، بحث مستندسازی و فرهنگسازی توسعه‌ی مستندسازی بوده که از همان بدو تاسیس جهاد دانشگاهی در دستور کار این نهاد بوده است؛ این امر ابتدا با تاسیس مرکز انتشارات شروع شد و بسرعت رشد کرد و در ادامه ارتقا پیدا کرد و به سازمان سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی رسیدیم.

وی با اشاره به اینکه نشر علم وتوسعه علمی و فناورانه باعث می‌شود محققان بسرعت با یافته‌های دیگر دانشمندان و اندیشمندان آشنا شوند، افزود: این کار به نشر علم نیز کمک شایانی می‌کند و زیرساخت اصلی این کار نیز بحث نشر است؛ در حوزه‌ی نشر ما با مشکلات زیادی در ایران مواجهیم و ضروری بود که مسائل حوزه‌ی نشر و مشکلات توسعه و فناوری برای این حوزه‌ی بصورت علمی مورد بخث و تبادل نظر قرار بگیرد و راهکارهایی برای سیاستگذاری مدیران پیشنهاد شود.

طیبی در پایان تاکید کرد: این کنفرانس زمانی می‌تواند به اهداف خود برسد که بصورت قوام‌یافته به این کار ادامه دهد و دبیرخانه دائمی آن نیز تشکیل شود تا تداوم برگزاری آن به سیاست‌سازی‌ها و رفع مشکلات حوزه‌ی نشر منجر شود. سازمان ما در محلی قرار گرفته که اغلب ناشران و فروشندگان کتاب در آن قرار دارند و بعضاً با صحنه‌هایی مواجه می‌شویم که ناراحت‌کننده است و شاهدیم که به علت نبود قوانین مناسب، زحمات ناشران و مؤلفان از بین می‌رود. امیدوارم این کنفرانس نیز به اهداف اولیه‌ی خود رسیده باشد و با تشکیل دبیرخانه، به حل مسائل حوزه‌ی نشر و قانونمندی آن کمک کند.

همچنین دکتر اکبرزاده رییس سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، در پایان «نخستین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نشر» با اشاره به اینکه  وی با اشاره به اینکه این کنفرانس نخستین در نوع خود است و زمینه‌ای را فراهم کرد که پژوهشگران داخلی و خارجی به مسائل مبتلابه حوزه‌ی نشر بپردازند، گزارشی از روند برگزاری همایش و آثار رسیده به دبیرخانه ارائه کرد.

 در پنل پنجم و پایانی این کنفرانس نیز که با موضوع «مطالعات ترجمه» و به زبان انگلیسی برگزار شد، پژوهشگران گزیده‌ای از یافته‌های خود در زمینه‌‌های مرتبط را ارائه کردند.

در ابتدا دکتر اسماعیل علی سلیمی و سارا نصرتی، از دانشگاه علامه طباطبایی پژوهش‌ خود با عنوان «ترجمه‌ی ماشینی در عصر هوش مصنوعی، چالش‌ها و فرصت‌ها» را ارائه کردند.

در ادامه آلکساندرا چرکنوا از مؤسسه‌ی زبان‌شناسی آکادمی علوم روسیه، یافته‌های خود در پژوهشی با عنوان «مشکلات ترجمه شعر مدرن ایران» را ارائه کرد.

سپس دکتر محمد حسین بزی، مدیر انتشارات دارالامیر بیروت پژوهش خود با موضوع «مسائل کلیدی نشر و ترجمه در لبنان» را بیان کرد و د رآخر اکاترینا آنفروا مقاله‌ی خود با عنوان «انتقال واژگان فرهنگی در ترجمه نمایش‌نامه رادیویی با رویکرد کارکردگرایانه» را ارائه کرد.