- زراعت نخود

وارد شوید | ثبت نام کنید

زراعت نخود

ناشر:

شعبه اردبيل

نویسنده:

احمد توبه، سعید صادق‌زاده‌حمایتی، مقصود ضیاچهره

مترجم:

سال نشر:

۱۳۹۶

صفحه:

۱۹۲

نوبت چاپ:

امروزه تولید گیاهان زراعی در بیشتر مناطق گرمسیر و سردسیر با تنوع و سازگاری زیاد در تأمین انواع غذاهای انرژی زا، به شدت در حال گسترش است. نخود که از نظر نقش آن در تغذیه انسان، محصول زراعی شاخصی در بین حبوبات محسوب میشود، از سابقه دیرینهای در زراعت و تأمین احتیاجات غذایی در بیشتر کشورها به ویژه در کشور پرجمعیت هندوستان که شرایط آب و هوایی گرمسیری نیز دارد برخوردار است. از سوی دیگر، شاید نخود در بین انواع حبوبات از تنوع مناطق کشت و تهیه مواد غذایی و خوراکی مختلف، اولویت بیشتری نسبت به بقیه این دسته از گیاهان داشته باشد.

در حال حاضر، منابع منتشر شده در این رابطه، به مجموعه کلی درباره حبوبات منحصر میشود و به لحاظ توجه بیشتر به زراعت نخود، به ویژه در ایران که این گیاه بیشترین سطح زیر کشت و تولید را در بین حبوبات به خود اختصاص میدهد، به نظر میرسد که تهیه مجموعهای کامل با جزئیات بیشتر در مورد زراعت، سیستمهای مختلف کشت، جنبههای مختلف اکولوژیکی و فیزیولوژیکی این نبات، مورد نیاز باشد. به طور کلی، موارد زیر در تهیه این مجموعه مدّ نظر نویسندگان بود:

اولویت و تنوع آب و هوایی بیشتر در زراعت این گیاه در ایران، نقش ارزشمند این گیاه در تناوب زراعی، تثبیت ازت و تقویت خاک زراعی، امکان جایگزینی در تناوب دوساله آیش- غلات یا کشت متوالی غلات در زراعت دیم، وجود ریشه عمیق با امکان استفاده بهینه از رطوبت ذخیره شده در اعماق زیرین خاک. علاوه براین، نخود در تأمین پروتئین مورد نیاز به خصوص اسیدهای آمینه ضروری بدن انسان (لایسین و تریپتوفان که در غلات، کمبود شدید آنها باعث سوء تغذیه میشود) باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد. کشت مخلوط نخود با غلات به ویژه گندم به خاطر نیاز نوری پایین این گیاه در نقاط مختلف دنیا متداول بوده و معمولاً با افزایش عملکرد همراه است. این گیاه در مناطق گرمسیر ( به صورت کشت پاییزه) و سردسیر (به صورت کشت بهاره) سازگاری وسیعی را از خود نشان داده و در اکثر مناطق با شرایط آب و هوایی مختلف، قابل زراعت است. نخود به عنوان کود سبز و جهت افزایش مواد آلی، اصلاح، بهبود و تقویت خاکهای زراعی در برخی موارد مورد استفاده قرار میگیرد. در تدوین این کتاب سعی شده است تا نتایج تحقیقات پراکنده و متنوعی که درباره نخود انجام گرفته است در یک مجموعه کامل و قابل استفاده با توصیههای لازم برای مناطق مختلف، گردآوری شود تا اطلاعات لازم برای افراد مختلف قابل دسترس باشد. ضمناً در تهیه این کتاب، با وجود تحقیقات زیاد و متنوع در کشورهای مختلف جهان، زحمت زیادی صرف شده است تا به عنوان یک مرجع و منبع درسی برای دانشجویان مقاطع مختلف تحصیلی، محققین مراکز تحقیقاتی و سایر علاقمندان مورد استفاده قرار گیرد.

فهرست مطالب

پیشگفتار .............................................................................................................................................	۱۳
فصل اول: جایگاه نخود در ایران و جهان و ارزش تغذیهای و اقتصادی آن
۱-۱ خاستگاه و ویژگیهای نخود ................................................................................................	۱۷
۱-۲ تجارت جهانی حبوبات ..........................................................................................................	۱۸
۱-۳ وضعیت محصول نخود در کشور .......................................................................................	۲۸
۱-۳-۱ سطح زیر کشت .................................................................................................................	۲۸
۱-۳-۲ میزان تولید ........................................................................................................................	۳۰
۱-۳-۳ عملکرد در هکتار ...............................................................................................................	۳۱
۱-۴ ارزش غذایی نخود ..................................................................................................................	۳۲
۱-۵ مصرف نخود .............................................................................................................................	۳۳
۱-۵-۱ نحوه مصرف نخود .............................................................................................................	۳۳
۱-۵-۲ کیفیت پخت دانه کامل و لپه نخود ...............................................................................	۳۵
۱-۵-۳ بازار پسندی ......................................................................................................................	۳۶
۱-۵-۴ ارزشهای فرآوری و غذایی تولیدات حاصل از نخود ................................................	۳۶

فصل دوم: خصوصیات گیاهشناسی
۲-۱ بوته نخود .................................................................................................................................	۴۱
۲-۲ ریشه ..........................................................................................................................................	۴۱
۲-۲-۱ خصوصیات مورفولوژیکی ................................................................................................	۴۱
۲-۲-۲ توسعه ریشه در نخود ......................................................................................................	۴۱
۲-۲-۳ گرههای ریشه ...................................................................................................................	۴۳
۲-۳ ساقه ..........................................................................................................................................	۴۳
۲-۳-۱ مورفولوژی ساقه ...............................................................................................................	۴۳
۲-۳-۲ شاخه زایی............................................................................................................................	۴۳
۲-۴ برگ ..........................................................................................................................................	۴۴
۲-۵ کرکهای سطحی ..................................................................................................................	۴۴
۲-۶ گل .............................................................................................................................................	۴۵
۲-۶-۱ مورفولوژی گل.....................................................................................................................	۴۵
۲-۶-۲ گرده افشانی ......................................................................................................................	۴۵
۲-۷ غلاف ........................................................................................................................................	۴۵
۲-۸ بذر ............................................................................................................................................	۴۶
۲-۸-۱ ریخت شناسی بذر.............................................................................................................	۴۶
۲-۸-۲ تیپهای ریز بذر و درشت بذر.......................................................................................	۴۶
۲-۸-۳ ترکیب شیمیایی بذر.........................................................................................................	۴۷

فصل سوم: خصوصیات اکولوژیکی
۳-۱ اکولوژی نخود ..........................................................................................................................	۵۳
۳-۲ شرایط اکولوژیکی مناطق مورد کشت نخود .....................................................................	۵۳
۳-۲-۱ جنوب و جنوبشرقی آسیا .............................................................................................	۵۳
۳-۲-۲ نواحی با بارندگی زمستانه در جنوب آسیا و ناحیه مدیترانه ..................................	۵۵
۳-۳ عوامل محدود کنندگی آگروکلیمایی ................................................................................	۵۶
۳-۴ اکولوژی حبوبات در ایران .....................................................................................................	۵۶
۳-۵ تقسیمبندی اکولوژیکی حبوبات در ایران .........................................................................	۵۷

فصل چهارم: خصوصیات فیزیولوژیکی
۴-۱ رشد رویشی ............................................................................................................................	۶۳
۴-۱-۱ جوانهزنی و استقرار گیاهچه ............................................................................................	۶۴
۴-۱-۲ رشد ریشه ...........................................................................................................................	۶۵
۴-۱-۳ فتوسنتز ...............................................................................................................................	۶۵
۴-۱-۴ میزان رشد گیاه زراعی .....................................................................................................	۶۶
۴-۲ رشد زایشی ..............................................................................................................................	۶۸
۴-۲-۱ گلدهی و تشکیل غلاف ها ..............................................................................................	۶۸
۴-۲-۲ رشد و توسعه غلاف ها .....................................................................................................	۷۰
۴-۳ مرگ برگها ...........................................................................................................................	۷۳
۴-۴ اجزای عملکرد و شاخص برداشت .......................................................................................	۷۴
۴-۵ روابط منبع- مخزن ................................................................................................................	۷۵
۴-۵-۱ سایه اندازی ........................................................................................................................	۷۵
۴-۵-۲ حذف برگ ...........................................................................................................................	۷۶
۴-۵-۳ حذف گلها .........................................................................................................................	۷۶
۴-۶. جنبههای فیزیولوژیکی اصلاح عملکرد .............................................................................	۷۷
۴-۶-۱ صفت دوغلافی ..................................................................................................................	۷۷
۴-۶-۲ انعطاف پذیری واریتهها ....................................................................................................	۷۷
۴-۶-۳ جوانهزنی با وجود محدودیت رطوبت ............................................................................	۷۸
۴-۶-۴ حساسیت نسبت به کلروز آهن ......................................................................................	۷۸
۴-۶-۵ حساسیت نسبت به شوری ..............................................................................................	۷۸
۴-۶-۶ واکنش واریتهها نسبت به کمبود آب ..........................................................................	۷۸

فصل پنجم: خصوصیات خاکشناسی
۵-۱ خاک مورد نیاز .............................................................................................................	۸۳
۵-۲ روشهای تشخیص کمبود عناصر معدنی ...................................................................	۸۳
۵-۲-۱ آزمایش خاک ..........................................................................................................	۸۳
۵-۲-۲ علایم کمبود ............................................................................................................	۸۳
۵-۲-۳ تجزیه گیاه ............................................................................................................	۸۴
۵-۳ اثرمتقابل عناصر غذایی ................................................................................................	۸۶
۵-۴ واکنش نخود نسبت به کاربرد عناصر معدنی ...............................................................	۸۸
۵-۴-۱ ازت ...........................................................................................................................	۸۹
۵-۴-۲ فسفر ........................................................................................................................	۹۰
۵-۴-۳ پتاسیم .....................................................................................................................	۹۶
۵-۴-۴ گوگرد .......................................................................................................................	۹۶
۵-۴-۵ روی ..........................................................................................................................	۹۶
۵-۴-۶ منگنز .......................................................................................................................	۹۷
۵-۴-۷ آهن .........................................................................................................................	۹۷
۵-۴-۸ مس .........................................................................................................................	۹۸
۵-۴-۹ بُر .............................................................................................................................	۹۸
۵-۴-۱۰ مولیبدن ...............................................................................................................	۹۸
۵-۵ شوری خاک .................................................................................................................	۹۹
۵-۵-۱ اثرات شوری خاک ...................................................................................................	۹۹
۵-۵-۲ روشهای تعیین واکنش نخود نسبت به شوری .....................................................	۹۹
۵-۵-۳ رهیافتی برای الگوی واکنشی نخود نسبت به شوری .............................................	۱۰۰
۵-۵-۴ نخود در خاکهای سدیمی .....................................................................................	۱۰۲
۵-۵-۵ الگوی ریشهزایی نخود در خاک های شور و سدیمی ............................................	۱۰۲

فصل ششم: تثبیت بیولوژیکی ازت
۶-۱ تاریخچه .......................................................................................................................	۱۰۵
۶-۲ خصوصیات نژادهای ریزوبیوم تلقیح کننده نخود ........................................................	۱۰۵
۶-۳ واکنش نسبت به تلقیح ................................................................................................	۱۰۵
۶-۴ فیزیولوژی تثبیت ازت .................................................................................................	۱۰۷
۶-۵ تثبیت ازت ...................................................................................................................	۱۰۸
۶-۶ تأثیر تثبیت بیولوژیکی ازت در نخود ..........................................................................	۱۰۸
۶-۷ عوامل تشدید کننده تأثیرات تثبیت بیولوژیکی ازت ..................................................	۱۱۰
۶-۸ محدودیتهای افزایش تثبیت ازت .............................................................................	۱۱۰
۶-۸-۱ وجود تراکم بالایی از ریزوبیوم محلی .....................................................................	۱۱۰
۶-۸-۲ عوامل غیر زیستی ..................................................................................................	۱۱۰
۶-۸-۳ سطوح زراعی جدید زیر کاشت نخود......................................................................	۱۱۱

فصل هفتم: تکنولوژی کاشت نخود
۷-۱ اثرات سودمند کاشت نخود ..........................................................................................	۱۱۵
۷-۲ خاکورزی و آماده سازی زمین .....................................................................................	۱۱۷
۷-۳ تاریخ کاشت نخود ........................................................................................................	۱۱۷
۷-۴ تراکم بوته .....................................................................................................................	۱۲۰
۷-۵ هندسه کاشت (شکل کاشت) و جهت ردیف ...............................................................	۱۲۲
۷-۶ سیستمهای کاشت نخود .............................................................................................	۱۲۳

فصل هشتم: آبیاری
۸-۱ مدیریت آب ..................................................................................................................	۱۲۷
۸-۱-۱ جنبه های ویژه مدیریت آب در حبوبات ...............................................................	۱۲۷
۸-۱-۲ تکنیکهای مورد استفاده در مدیریت آب ..............................................................	۱۲۷
۸-۲ آبیاری ..........................................................................................................................	۱۲۸
۸-۲-۱ مقدار آب مورد نیاز .................................................................................................	۱۲۸
۸-۲-۲ پتانسیل تبخیر و تعرق ...........................................................................................	۱۲۹
۸-۲-۳ توانایی نخود در جذب آب از اعماق خاک .............................................................	۱۲۹
۸-۲-۴ عوامل موثر بر آبیاری ..............................................................................................	۱۲۹
۸-۲-۵ واکنش نخود نسبت به آبیاری ...............................................................................	۱۳۰
۸-۲-۶ آبیاری و جنبههای فیزیولوژیکی نخود ..................................................................	۱۳۰
۸-۲-۷ عوامل موثر برکارایی مصرف آب نخود ....................................................................	۱۳۱
۸-۳ ساختار مدل آبی نخود ................................................................................................	۱۳۲
۸-۳-۱ فنولوژی ..................................................................................................................	۱۳۲
۸-۳-۲ تولید ماده خشک ...................................................................................................	۱۳۳
۸-۳-۳ اختصاص ماده خشک به جوانهها .........................................................................	۱۳۳
۸-۳-۴ رشد ریشه و جذب آب ...........................................................................................	۱۳۴
۸-۳-۵ وضعیت آب خاک ..................................................................................................	۱۳۴
۸-۴ مدل اجرایی ...............................................................................................................	۱۳۴
۸-۵ گزینش لاینهای متحمل به خشکی .........................................................................	۱۳۸

فصل نهم: علفهای هرز
۹-۱ زیانهای ناشی از علفهای هرز ..................................................................................	۱۴۳
۹-۲ زمان مبارزه با علف های هرز .......................................................................................	۱۴۳
۹-۳ علفهای هرز مهم بقولات ...........................................................................................	۱۴۳
۹-۴ مدیریت علفهای هرز .................................................................................................	۱۴۴
۹-۴-۱ کنترل زراعی ..........................................................................................................	۱۴۴
۹-۴-۲ کنترل مکانیکی .......................................................................................................	۱۴۶
۹-۴-۳ کنترل با استفاده از تکنیکهای حداقل شخم ........................................................	۱۴۶
۹-۴-۴ کنترل شیمیایی ......................................................................................................	۱۴۷
۹-۵ کنترل شیمیایی علفهای هرز نخود ..........................................................................	۱۴۸

فصل دهم: بیماریها و حشرات
۱۰-۱ بیماری های باکتریایی و قارچی برگ ......................................................................	۱۵۳
۱۰-۱-۱ بیماری برقزدگی نخود.........................................................................................	۱۵۳
۱۰-۲ بیماریهای ویروسی .................................................................................................	۱۵۳
۱۰-۳ نماتدها ......................................................................................................................	۱۵۴
۱۰-۴ حشرات نخود ............................................................................................................	۱۵۴
۱۰-۵ حشرات انباری ..........................................................................................................	۱۵۵
۱۰-۵-۱ روشهای انبارداری ...............................................................................................	۱۵۵
۱۰-۵-۲ کنترل حشرات ......................................................................................................	۱۵۷
۱۰-۶ جوندگان ....................................................................................................................	۱۵۹
۱۰-۶-۱ کنترل ...................................................................................................................	۱۶۰

فصل یازدهم: دورنمای افزایش تولید نخود در جهان
۱۱-۱ عوامل موثر بر قابلیت تولید نخود در سطح مزرعه ...................................................	۱۶۴
۱۱-۲ محدودیتهای محیطی ............................................................................................	۱۶۴
۱۱-۳ محدودیتهای زراعی ................................................................................................	۱۶۶
۱۱-۴ عوامل محدود کننده زیستی ....................................................................................	۱۶۸

پیوست ها
پیوست Ⅰ علف کشهای مورد استفاده برای مبارزه با علف های هرز لگومهای گرمسیری	۱۷۱
پیوست Ⅱ علف کشهایی که در رابطه با هریک از لگوم های گرمسیری نتایج امیدوار کننده ای داشته اند ...............................................................................................................	۱۷۳
پیوست Ⅲ بیماریهای باکتریایی و قارچی برگ ...............................................................	۱۷۴
پیوست Ⅳ بیماریهای ویروسی ........................................................................................	۱۷۵
پیوست Ⅴ میزبان گونههای متعلق به جنس Bruchid ....................................................	۱۷۶
پیوست Ⅵ تقویم زمانی کاشت و برداشت نخود در ایران ...................................................	۱۷۷
منابع ....................................................................................................................................	۱۷۹