جای خالی ایران بزرگ از لحاظ اصالت، فرهنگ و تاریخ درخشان از روزگار باستان تا به امروز، سرزمین شیوه های خاص سرزمین داری، یکتایی جهان بینی دینی و آیینی و جنبه های ممتاز و تأثیرگذار مدنیت، شکوه بوده است که مانند آن در کمتر کشور دیگر یافت می شود. از این رو در ادوار تاریخی توجه بیگانگان به جهت ضرورت های سیاسی و کنجکاوی نیز عنایت به شکوه و قدرت ایران جلب می شد و آنان را ناگزیر می کرد که بدین سرزمین به دیده تحسین نو البته گاه به طمع بنگرند که این فرایند تا به امروز ادامه یافته است. در میان این تکه های ارجمند جغرافیایی وطن، خلیج فارس از نظر جغرافیایی و از نظر داشتن مزیت های ممتاز راهبردی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ارزش و اهمیت ویژه ای داشته است. در طول تاریخ اقوام مختلف بدین ناحیه سرازیر شده و جزایر و سواحل این تکه آبی را به عنوان وطن خود اختیار کرده اند.

به نظر محققین مردم شناسی و پژوهشگران جغرافیای سیاسی، موقعیت جغرافیایی و راهبردی این ناحیه پهناور و همواره مورد پسند جهانیان بوده است. چنان که اقوام مختلف از قوم آریایی گرفتند تا اقوام اسلامی و اروپایی به این خط دلپسند و دلربا آمده اند به شکل دائم یا موقت، ساکن همین خاک آب و آسمان نشان شدند.

این کتاب در واقع درآمدی است بر جغرافیای تاریخی و سیاسی خلیج فارس که در پایه های تاریخ و نیز در گستره ی بین الملل با آن مواجه بوده و است.

پیشگفتار/ 5

مقدمه/ 7

فصل اول: سرزمین، اقلیم و محیط زیست

جغرافیای طبیعی خلیج فارس/ 15

اشکال و لندفرم های ساحلی ایران/ 19

آب و هوای خلیج فارس/ 22

جزایر/ 26

مسائل زیست محیطی/ 51

فصل دوم: تاریخ و باستان شناسی

جغرافیای تاریخی خلیج فارس/ 77

خلیج فارس در دوره هخامنشیان و اشکانیان/ 81

نام خلیج فارس در متون جغرافیایی یونانی/ 98

باستان شناسی خلیج فارس/ 104

فصل سوم: ابعاد شناسی

ویژگی های منطقه خلیج فارس/ 111

مسئله جزایر سه گانه خلیج فارس/ 120

نظم امنیتی بین المللی/ 128

آینده نفت و گاز خلیج فارس/ 136

آمریکا و نفت خلیج فارس/ 141

تولید کنندگان نفت خلیج فارس/ 147

موقعیت نظامی خلیج فارس/ 153

مرزهای دریایی در خلیج فارس/ 158

قانون مناطق دریایی جمهوری اسلامی ایران در خلیج فارس و دریای عمان/ 176

فصل چهارم: مناطق آزاد و گردشگری

گردشگری خلیج فارس/ 183

بررسی تطبیقی کارکردهای گردشگری مناطق آزاد ایران و کشورهای منطقه/ 187

اکوتوریسم خلیج فارس/ 196

مناطق آزاد ایران/ 200

درآمدها و هزینه های سازمان های مناطق آزاد/ 207

منابع و مأخذ/ 213