منابع اسلامی غالبا پیدایش عید مهرگان را در حکایت اسطوره‌ای به پیروزی فریدون پادشاه بر ضحّاک ستمگر نسبت می‌دهند. آن‌ها فریدون را نمادی از مهر و روشنایی و ضحّاک را سمبل ستمگری و تاریکی قلمداد کرده و آن را مربوط به عصر پیشدادی گرفته‌اند. پیشینه‌ی این عید هرچه باشد به تاریخ مهرپرستی ایرانیان باز می گردد. حیات این عید وابسته به باورهای لاهوتی مهر پرستی بود، با توجه به تداوم باورهای مهر پرستی در دوره ساسانیان عید مهرگان نیز به صورت باشکوه برگزار می‌شد. مهر پرستی و عید مهرگان از سد باورهای زرتشتی گذر کرد و بر ادیان دیگر یهودیت و مسیحیت نیز تاثیر فراوانی گذاشت. بسیاری از سنت‌های اجتماعی عید مهرگان همانند؛ مناجات، موسیقی و شعر مهرگانی، هدایای مهرگانی و اشکال گوناگون آن، سرمستی میترائی که به  صورت استفاده از گیاه« هوم» شکل می گرفت و آداب دیگری که ریشه در باورهای مهرپرستی داشت تداوم یافت و به دوره  اسلامی رسید.

مهرگان در دوره اسلامی تا آن جا که مهر و خورشید مورد ستایش بود و مهر پرستی هرچند ضعیف رونق داشت به حیاتش ادامه داد، مردم بدان ارج می نهادند و تلاش می کردند حاکمان مسلمان را با آن آشنا سازند. منابع اسلامی از فعالیت مغان در این زمینه گزارش کرده اند، حاکمان مسلمان نیز چون منافع اقتصادی خود را در برپایی آن می دیدند با آن مخالفت نمی کردند و حاکمانی چون عباسیان، که به شدت تحت تاثیر فرهنگ ایرانی بودند و یا امیرانی چون آل بویه که گرایشات شیعی نیرومندی داشتند این سنت را ارج می نهادند و در برپایی باشکوه آن می کوشیدند، اما شرایط در نزد برخی از فقها به ويژه برخی از فقیهان اهل سنت و نیز نزد عامه  اعراب متفاوت بود.

در این کتاب به معرفی، بررسی و آیین های این جشن به صورت کامل پرداخته شده است. 

پیشگفتار 

فصل اول: میترائیسم و جشن مهرگان

1-1- مهر و مهرپرستی در ایران باستان

1-2- وجه تسمیه و گاهشماری مهرگان

1-3 علل پیدایش جشن مهرگان

      1 -3-1- قربانی میترا

      1-3-2 -پیروزی فریدون بر ضحاک

     1 -3-3 -دیدگاه بیرونی و بیهقی درباره¬ پیدایش مهرگان

فصل دوم: سنت¬ها و کارکردهای سیاسی و اقتصادی جشن مهرگان

2-1-سنت¬های سیاسی و اقتصادی مهرگان در ایران باستان

         2-1-1-آداب حضور در جشن مهرگان ، تاج¬گذاری شاهان

         2-1-2-بار عام و دادخواهی شاهان در عید مهرگان 

        2-1-3- هدایای مهرگانی در ایران باستان

        2-1-4-ضرب سکه و توسعه بازارهای بازرگانی

2-2- سنت¬های  سیاسی و اقتصادی مهرگانی در دوره اسلامی

        2 -2-1-مهرگان در دوره خلفای راشدین و امویان

        2-2-1-1-هدایای مهرگانی

        2-2-2-مهرگان در دوره عباسی

        2 -2-2-1- هدایای مهرگانی

        2 -2-3-سنت¬های مهرگان در دوره حکومت¬های ایرانی

        2 -2-3-1- غزنویان و مهرگان

        2 -2-3-2-مهرگان از سلجوقی تا قاجاریه

فصل سوم: سنت¬ها و کارکردهای اجتماعی جشن مهرگان

3-1-سنت¬های اجتماعی مهرگانی در ایران باستان

       3 -1-1- اهدای لباس

       3 -1-2-آب پاشی

       3 -1-3- شعر و موسیقی

      3-1-4- جشن مهرگان و شادی

3-2. سنت¬های اجتماعی مهرگان در دوره اسلامی         

      3-2-1- اشعار و مدایح مهرگانی                                

      3 -2-2-توزیع لباس، پوشیدن لباس سفید

      3-2-3-پختن انواع غذا و شیرینی               

      3 -2-4- باورهای مهرگانی             

      3 -2-5- چالش¬های مهرگانی                       

فصل چهارم: مهرگان در دین زرتشتی و مذاهب اسلامی

4-1- مهرگان و آیین زرتشتی

4-2- مهرگان و اسلام                                    

      4-2-1-شیعیان و مهرگان                           

      4 -2-1-1-شیعه امامیه و مهرگان                         

      4 -2-1-2-شیعه اسماعیلیه و مهرگان                

      4-2-2-اهل سنت و مهرگان                               

      4 -2-2-1-مذهب حنفی و مهرگان                         

      4-2-2-2-مهرگان و مذاهب حنبلی، شافعی و مالکی

فصل پنجم: مهرگان و ادبیات فارسی و عربی

5-1-مهرگان در دیوان¬های شعری فارسی                     

     5 -1-1-دیوان رودکی                                   

     5-1-2-شاهنامه فردوسی                                 

     5-1-3-دیوان فرخی سیستانی                        

     5-1-4-دیوان منوچهری دامغانی                         

     5 -1-5-دیوان عنصری                              

     5-1-6-دیوان قطران تبریزی                            

     5-1-7-دیوان ازرقی هروی                          

     5 -1-8-گرشاسب¬نامه                                    

     5 -1-9-دیوان ناصرخسرو                             

     5 -1-10-دیوان مسعود سعد                     

     5-1-11- دیوان معزی                       

5-2-مهرگان در دیوان¬های شعری عربی در خلافت شرقی              

     5-2-1-دیوان نهار بن توسعه                         

     5-2-2-دیوان خلف بن خلیفه اقطع                     

     5 -2-3-دیوان اسماعیل بن عمار اسدی                 

     5 -2-4-دیوان مامون                               

     5 -2-5-دیوان علی بن جهم                      

     5 -2-6-دیوان یزید مهلبی                            

     5 -2-7-دیوان بحتری                            

     5-2-8 -دیوان ابن رومی                             

     5 -2-9-دیوان ظاهری                           

     5 -2-10-دیوان ثروانی                               

     5 -2-11-دیوان خبز الازری                              

     5-2-12-دیوان کشاجم                                  

     5 -2-13-دیوان ابن حجاج                               

     5 -2-14-دیوان شریف رضی           

     5 -2-15-دیوان ابن نباته السعدی              

     5-2-16-دیوان ابن بابک                             

     5-2-17-دیوان مهیار دیلمی                        

     5 -2-18-دیوان شریف مرتضی                             

     5 -2-19-دیوان ابن حیوس                       

     5 -2-20- دیوان ناصح¬الدین الارجانی                

     5 -3-مهرگان در دیوان¬های شعری عربی اندلس                                

     5-3-1-دیوان ابوبکر بن قوطیه                                        

     5 -3-2-دیوان ابوالولید الحمیری                       

     5 -3-3-دیوان ابن دراج القسطی                        

     5 -3-4-دیوان ابن اللبانه الدانی                     

        5 -3-5-دیوان ابوجعفر بن سعید اندلسی                 

فهرست منابع