منابع آبی که از مرزهاي ملی عبور می‌کنند، مستعد تبدیل شدن به مسائل اختلافی بین دولت‌هاي ساحلی هستند. زمانی که رودخانه‌ها، دریاچه‌ها یا سفره‌هاي زیرزمینی اصلی در آن سوي مرزها مشترك هستند، رقابت بر سر تخصیص و استفاده از آب اغلب روابط دیپلماتیک را تیره می‌کند و گه‌گاه به درگیري‌هاي آشکار تبدیل می‌شود. در این کتاب  به بررسی درگیري‌هاي بین المللی آب با تحلیل علل پیچیده تاریخی و پیامدهاي ژئوپلیتیکی آنها می‌پردازیم.

فهرست مطالب

پیشگفتار3

تقدیم به4

فصل اول: کمبود آب و در گیري5

کمبود آب به عنوان پیشرو درگیري15

کمبود آب فیزیکی15

کمبود آب اقتصادي17

کمبود آب سیاسی18

تأثیرات بر کشاورزي و معیشت روستایی19

دسترسی نابرابر شهري20

تضاد هیدروسیاسی20

اعتراضات و ناآرامی21

درگیري خشونت آمیز21

دارفور، سودان22

جنگ داخلی سوریه23

درگیري آب رودخانه بین ایالتی هند24

حوضه دریاچه چاد25

تعارضات بین المللی آب26

اختلاف رودخانه ایندوس بین هند و پاکستان26

زمینه26

تشدید اختلاف27

فشارهاي نوظهور27

اختلاف مصر و اتیوپی بر سر آب هاي نیل28

زمینه28

تشدید29

اختلاف عراق و ترکیه بر سر دجله و فرات29

زمینه 29

تشدید29

مناقشه آبی اسرائیل و فلسطین 30

زمینه30

تشدید30

ملاحظات فنی پیچیده31

نیازها و اولویت هاي ملی متفاوت32

محدودیت‌هاي سیاسی داخلی32

معضلات امنیتی و خطرات تعارض33

نوآوري در دیپلماسی آب33

مطالعه موردي: درگیري رودخانه نیل34

وابستگی عمیق مصر34

قراردادهاي دوران استعمار35

سد بزرگ رنسانس اتیوپی35

مسائل کلیدي مورد بحث در مناقشه مصر و اتیوپی36

تخصیص آب36

توسعه انرژي36

آب و حاکمیت ملی37

معضل امنیتی و تنش‌هاي ژئوپلیتیک38

نقش دیپلماسی و مذاکره38

موفقیت ها38

چالش‌هاي باقی مانده39

بینش براي حل تعارض39

تلاش‌هاي دیپلماتیک براي جلوگیري از درگیري‌هاي مرتبط با آب40

اعتماد سازي40

اصول و چارچوب‌ها40

همکاري عملکردي41

موسسات چند لایه41

داوري مستقل42

معاهدات تخصیص آب42

عدم تقارن قدرت43

محدودیت‌هاي سیاسی داخلی43

موضوع پیوندها43

معضلات امنیتی44

نهادهاي منطقه‌اي ضعیف44

کسري داده ها44

چالش‌هاي نظارت45

بازیگران غیر دولتی 45

فصل دوم: قرارداده‌اي آب فرامر زي47

نقش میانجیگري بین المللی در تسهیل قراردادهاي آب فرامرزي47

معاهده آب ایندوس47

کمیته مکونگ48

ابتکار حوضه نیل49

توافقنامه آب اسرائیل و اردن50

بحران دریاي آرال51

توافق هند و بنگلادش گنگ53

سد رنسانس اتیوپی بزرگ نیل (در انتظار)53

بینش ها54

آب به عنوان ابزاري براي دیپلماسی54

هند - بنگلادش 55

اردن- اسرائیل55

آفریقاي جنوبی - لسوتو55

آمریکا- مکزیک56

قزاقستان - چین56

استرالیا - تیمور لست56

همکاري مکونگ- لانکانگ57

تحلیل و بررسی57

چالش ها در اجراي موافقت نامه ها58

نظارت و انطباق 58

سیاست داخلی، حکمرانی و ظرفیت59

مدیریت تطبیقی60

عدم تقارن قدرت منطقه اي61

بازیگران خارجی و تامین مالی62

فصل سوم: دینامیک آب و نیر و 65

امنیت آب و حاکمیت ملی65

مزیت بالادست66

ادعاي حقوقی66

کنترل حقوقی داخلی67

ملی شدن و زیرساخت67

نظامی سازي و امنیت68

هیدرو- هژمونی و نفوذ منطقه‌اي69

منابع هیدرو- هژمونی69

استفاده از مکان و مقیاس70

عدم تقارن و تضاد71

راه هاي رو به جلو72

سلاح آب به عنوان یک ابزار ژئوپلیتیکی72

اهرم بالادستی73

باج خواهی در نیروي برق آبی74

کنترل نقطه خفگی74

احاطه و انزوا75

خطرات سیل76

پیامدهاي زیست محیطی منابع آبی مشترك77

استخراج بیش از حد77

آلودگی78

اثرات زیرساختی79

راه پیش رو80

فصل چهارم: آینده هیدروپلیتیک81

انطباق با تأثیرات آب و هوایی در آب‌هاي مشترك81

افزایش تنوع هیدرولوژیکی81

افزایش خطرات خشکسالی82

افزایش سیل83

تطبیق چارچوب‌هاي قانونی83

بهبود پیش بینی و نظارت84

برنامه ریزي و پروژه‌هاي سازگاري مشترك85

تجمیع منابع مالی85

مشوق همکاري86

مهار فناوري و نوآوري براي همکاري86

مانیتورینگ ماهواره‌اي و سنجش از راه دور87

به اشتراك گذاري داده مبتنی بر ابر87

کاربردهاي هوش مصنوعی و بلاك چین88

سیستم‌هاي تخصیص نوآورانه89

انرژي پاك جایگزین89

شکاف‌هاي ظرفیت فناوري90

ادغام آب‌هاي مشترك در ژئواکونومیک گسترده تر90

پیوند آب – غذا - انرژي91

دیپلماسی کشاورزي آبی91

امنیت انرژي آبی92

هیدرو دیپلماسی چین93

آشتی دادن حاکمیت و حکومت فرامرزي94

تأثیرات حاکمیت ملی94

اصول اشتراك در حاکمیت95

مکانیسم‌هاي نهادي96

تابعیت و مشارکت ذینفعان96

دیپلماسی چندجانبه97

فصل پنجم: ژئوپلیتیک آب وام نیت منطقه‌اي در آسیاي مرکزي99

ژئوپلیتیک آب و اهمیت آب به عنوان منبع کمیاب99

کمبود آب در آسیاي مرکزي: چشم انداز ژئوپلیتیک و امنیت جهانی100

تأثیر وابستگی آبی بر روابط کشورهاي بالادست و پایین دست101

نقش رودخانه سیر دریا در توزیع آب و امنیت در منطقه آسیاي مرکزی102

رودخانه ایلی: جریان مهمی در آسیاي مرکزي104

فصل ششم: تجارت جها نی و ژئوپ لیتیک آب: تأ ثیرات و روابط بین المللی107

تأثیرات تجارت بر منابع آبی و حاکمیت تجاري چندجانبه107

آب: بین جنگ و صلح در روابط بین المللی108

فصل هفتم: آب، اقتصاد، وام نیت منطقه‌اي: تأثیرات و تحولات در جهان معاصر109

مسائل مرتبط با آب: تأثیرات اقتصادي و زیست محیطی109

آب، اقلیم و مناقشات منطقه‌اي: تأثیرات و راه حل ها110

مناقشه ي آبی گنگ: تأثیر بر بنگلادش و هند111

تیپایموخ: چشم اندازها و تأثیرات احتمالی بر بنگلادش112

تشدید تنش‌هاي آبی در منطقه: نگرانی‌هاي آینده113

فصل هشتم: تغییرات آب و هوایی وام نیت جهانی: ژئوپلیتیک، انرژي، و حقوق بشر 115

چالش‌هاي جهانی تغییرات آب و هوایی و نقش نها‌دهاي حقوق بشر و زیست محیطی 115

تغییرات اقلیمی و امنیت بین المللی116

فصل نهم: آب و ژئوپ لیتیک منطقه‌ي آسیاي مرکزي: حقوق، منابع، و همکاريه‌اي

منطقه‌اي119

روابط بین المللی و مسائل آب در منطقه‌ي آسیاي مرکزي119

حقوق آب در آسیاي مرکزي: چالش‌ها و مسائل121

وضعیت حقوقی منابع آب در آسیاي مرکزي122

ژئوپلیتیک تاسیسات برق آبی در منابع آب فرامرزي: چالش‌ها و موازنه‌هاي منطقه‌اي123

رقابت براي نفوذ در آسیاي مرکزي: ژئوپلیتیک منابع آبی124

نقش افغانستان در زمینه منابع آبی منطقه125

افزایش نیاز به آب در دهه‌هاي اخیر: تأثیر جمعیت جهانی روي منابع آب126

تغییرات آب و هوایی و تاثیرات آن بر منابع آب در آسیاي مرکزي127

همکاري هاي منطقه اي در مدیریت منابع آب 127

فصل دهم: ژئوپلیتیک و مدیریت منابع آ بی در مناطق مختلف جهان129

رابطه بین سیاست امنیت و منابع آبی: استراتژي هیدروپلیتیک ترکیه129

ارتباط بین سیاست امنیت و منابع آبی: تأثیر چشمگیر در منطقه130

تنش‌هاي آبی و ژئوپلیتیک در خاورمیانه: چالش‌ها و فرصت‌ها130

رقابت براي منابع آب در منطقه دجله و فرات132

ژئوپلیتیک آب و هیدروپلیتیک ترکیه در خاورمیانه133

همکاري بین المللی براي مدیریت پایدار منابع آب134

تلاش‌هاي جهانی براي امنیت آب و توسعه پایدار135

چالش‌ها و تنش‌هاي حوزه‌هاي رودخانه‌اي فرامرزي در جنوب آسیا 135

کمبود منابع آب در آسیاي مرکزي: چالشی براي توسعه منطقه‌اي137

چالش‌هاي آبی در خاورمیانه: بحران آب و تغییرات آب و هوا139

آب و بحران‌هاي اقتصادي و امنیتی در شاخ آفریقا140

در مدیریت منابع آب و تقویت همکاري منطقه‌اي141 RBOS نقش

و نقش آن در حفاظت از حوضه مکونگ141 MRC معرفی موسسه

براي توسعه حوضه نیل142 NBI الهام گیري از استراتژي

براي مدیریت منابع آبی حوضه سنگال143 OMVS تشکیل اتحادیه منطقه‌اي

رابطه پیوندي بین آب، غذا و انرژي در حوضه‌هاي رودخانه‌اي144

فصل یازدهم: ژئوپلیتیک آب و هیدروپلیتیک در مناطق فرامرزي147

تحلیل ژئوپلیتیک سدها و زیرساخت‌هاي آبی در مناطق فرامرزي147

دانش و منطق هیدروپلیتیکی149

فصل دوازدهم: مدیریت منابع آ بی در رودخانه‌هاي مشترك: تحلیل تعارض و همکاري 155

تعارض و همکاري در مدیریت رودخانه‌هاي مشترك: تحلیلی از خطرات و فرصت‌ها 155

تغییر گفتگوهاي منابع آبی در چرخه زمانی: از تئوري جنگ‌هاي آب به تمرکز بر همکاري156

نقش معاهده‌ها و سازمان‌هاي حوضه در تاب آوري نهادي در مدیریت منابع آب157

تأثیر عوامل داخلی و خارجی بر تعارض منابع آبی مشترك158

فصل سیزدهم: اقتصاد سیاسی و تغییرات آب و اقلیمی در ساحه جهانی161

اقتصاد سیاسی پس از آب و چالش‌هاي جهانی161

تفکیک مصارف آب: راهکارهاي اقتصادي و سیاسی162

آثار افزایش خسارات اقلیمی بر واکنش‌هاي اقتصادي و سیاسی163

مراجع165

فهرست شکل