فضای سبز مناسب در شهرها یکی از عوامل مؤثر در کاهش این آثار هستند و به‌ویژه در ارتباط با گردوغبار و آلودگی‌های هوا، فضای سبز شبه‌جنگلی ریه‌های تنفس شهرها به‌شمار می‌روند. مهم‌ترین تأثیر فضای سبز در شهرها تعدیل دما، افزایش رطوبت نسبی، لطافت هوا و جذب گردوغبار است. به‌طور کلی وجود فضاهای سبز و تأثیر آن‌ها در شهرها اجتناب‌ناپذیر است به‌طوری که بدون آن ممکن نیست شهرها پایدار باقی بمانند. از آنجایی که یکی از ارکان توسعه پایدار شهری، فضاهای سبز و کاهش منابع آلاینده است از این‌رو توجه تام به این مقوله در قالب برنامه‌های شهری امری ضروری به‌نظر می‌رسد.

پیشگفتار ۷

مقدمه ۲۳

فصل اول: کلیات فضای سبز ۲۷

۱-۱-مقدمه ۲۷

۱-۲-تعاریف فضای سبز ۳۰

۱-۳-تقسیم‌بندی فضاهای سبز ۳۲

۱-۳-۱-فضاهای سبز پهنه‌ای ۳۲

۱-۳-۱-۱-پارک‌ها ۳۲

۱-۳-۱-۱-۱-طبقه‌بندی پارک‌ها براساس هویت ۳۲

۱-۳-۱-۱-۲- طبقه‌بندی پارک‌ها براساس عملکرد ۳۶

۱-۳-۱-۲- باغ‌ها ۳۷

۱-۳-۲- فضای سبز خطی ۳۸

۱-۳-۲-۱-کمربندهای سبز ۳۸

۱-۳-۲-۲- فضای سبز معابر ۳۸

۱-۳-۲-۲-۱- میدان‌ها ۳۸

۱-۳-۲-۲-۲-گذرگاه‌های سبز - فضای سبز ۳۸

۱-۳-۳- فضای سبز عمودی ۳۹

۱-۳-۴- بام‌های سبز ۴۰

۱-۳-۵-دیواره‌های سبز ۴۱

۱-۴-تقسیم‌بندی فضای سبز از دیدگاه کلان ۴۲

۱-۴-۱- فضای سبز درون شهری ۴۲

۱-۴-۲- فضای سبز برون‌شهری ۴۳

۱-۵- ویژگی‌های زیست‌محیطی درختان در سیستم شهری ۴۵

۱-۵-۱-کنترل شرایط اقلیمی ۴۶

۱-۵-۲-کنترل فرسایش خاک ۴۸

۱-۵-۳-کاهش آلودگی هوا ۵۰

۱-۵-۴-کاهش میزان سرب ۵۲

۱-۵-۵-جذب گردوغبار ۵۲

۱-۵-۶-تولید اکسیژن ۵۲

۱-۵-۷-تولید فیتونسید ۵۲

۱-۵-۸-تعدیل آب‌وهوا ۵۳

۱-۵-۹-نقش گیاهان در کاهش آلودگی صدا ۵۴

۱-۵-۱۰- کنترل ترافیک ۵۵

۱-۵-۱۱- معماری شهرها ۵۵

۱-۵-۱۲- کنترل باد ۵۶

۱-۵-۱۳- تفرج‌گاه ۵۷

۱-۵-۱۴- کنترل تششعات و بازتاب نور ۵۷

۱-۵-۱۵- جذب فون ۵۸

۱-۵-۱۶- تأثیر روانی ۵۸

۱-۵-۱۷- ذخیره انرژی ۵۸

۱-۵-۱۸- تاج‌بری یا برگاب ۵۹

۱-۶- عملکردهای فضای سبز ۵۹

۱-۶-۱- ویژگی‌های بصری درختان در ساختار منظر شهری ۵۹

۱-۶-۲- عملکرد فضای سبز در ساخت کالبدی شهر ۶۰

۱-۶-۳- عملکرد زیست‌محیطی ۶۳

۱-۶-۴- عملکردهای اجتماعی-روانی فضای سبز ۶۴

۱-۶-۵- ویژگی اوقات فراغت و گردشگری تفریحی ۶۷

۱-۶-۶- ویژگی‌های عملکردی در معماری شهری ۶۷

۱-۷- اهمیّت و کارکردهای مهم فضای سبز شهری ۶۸

۱-۸- استاندارد فضای سبز ۶۹

۱-۹-نقش فضاهای سبز در کیفیّت زندگی شهری ۷۱

۱-۱۰-راه‌کارهای حفظ و توسعه فضای سبز ۷۴

۱-۱۱-عوامل مؤثر در حفظ و توسعۀ فضای سبز ۷۵

۱-۱۲- نقش مردم در حفظ و نگهداری فضای سبز ۷۷

۱-۱۳-راه‌کارهای مشارکت مردم در حفظ و نگهداری فضای سبز ۷۹

فصل دوم: مشخصات اکوسیستم‌های خشک و بیابانی ۸۳

۲-۱- مشخصات جغرافیایی ایران ۸۳

۲-۲-ویژگی آب‌و‌هوای خشک ۸۳

۲-۲-۱- بارندگی ۸۴

۲-۲-۲- رطوبت نسبی ۸۵

۲-۲-۳- درجه حرارت ۸۵

۲-۲-۴- باد ۸۶

۲-۳- خصوصیات خاک‌های مناطق خشک و بیابانی ۸۷

۲-۴- خصوصیات پوشش گیاهی ۹۲

۲-۵-گیاهان و سازگاری آن‌ها به خشکی ۹۳

۲-۶- بررسی سوابق خشکسالی در ایران ۹۴

فصل سوم: فضای سبز در مناطق خشک ۹۹

۳-۱- طراحی و احداث فضای سبز در مناطق خشک (با استفاده از حداقل آب) ۹۹

۳-۲-اهمیّت فضای سبز شهری و حفظ آن در شرایط بحران کمبود منابع آب ۱۰۳

۳-۳- راه‌کارهای مدیریت فضای سبز در شرایط کم‌آبی ۱۰۴

۳-۴- مزایای منظرسازی کم‌نیاز به آب ۱۰۶

۳-۵- دلایل حذف چمن از فضای سبز ۱۰۷

۳-۶- اصول اصلی طراحی فضای سبز کم‌آب‌خواه ۱۰۸

۳-۶-۱- برنامه‌ریزی و طراحی ۱۰۸

۳-۶-۲- تحلیل خاک ۱۰۹

۳-۶-۳- استفاده از راه‌کارهایی به‌منظور بالا بردن ظرفیت نگهداری آب ۱۰۹

۳-۶-۴- انتخاب گیاهان بهینه ۱۱۰

۳-۶-۵- استفاده منطقی از پوشش‌های سطحی ۱۱۱

۳-۶-۶- آبیاری بهینه ۱۱۲

۳-۶-۷- استفاده از زمین‌پوش مناسب ۱۱۲

۳-۷- راه‌کارهای اجرایی فضای سبز کم‌آب‌خواه ۱۱۳

۳-۷-۱- انتخاب گیاهان مناسب ۱۱۴

۳-۷-۲- حذف چمن و درختان با نیاز آبی بالا ۱۱۵

۳-۷-۳-آبیاری با راندمان بالا ۱۱۵

۳-۷-۴- استفاده از مالچ ۱۱۷

۳-۷-۵- نگهداری فضای سبز کم‌آب‌خواه پس از اتمام عملیات احداث ۱۱۷

۳-۸- مشکلات نگهداری فضای سبز کم‌آب‌خواه ۱۱۷

فصل چهارم: ویژگی گونههای گیاهی ۱۱۹

۴-۱- خواستگاه اکولوژی گیاهان فضای سبزدر مناطق گرم‌وخشک ۱۱۹

۴-۱-۱- گل‌ها و گیاهان زینتی مقاوم یا نسبتا مقاوم به خشکی مناسب فضای سبز ۱۲۱

۴-۱-۲-گیاهان مقاوم به گرما و مناسب برای ایجاد فضای سبز در اقلیم گرم‌وخشک ۱۲۳

۴-۱-۳-تحمل درختچه‌ها و درختان زینتی نسبت به شوری ۱۲۴

۴-۱-۴- قابلیت تحمل گل‌ها و درختچه‌های زینتی نسبت به بور ۱۲۸

۴-۱-۵-گونه‌های گیاهی پیشنهادی برای‌ کنترل آلودگی صوتی در مناطق خشک و نیمه‌خشک ۱۳۱

۴-۱-۶-گونه‌های گیاهی براساس شرایط اکولوژیکی ۱۳۵

۴-۱-۷- چمن‌های مقاوم به کم‌آبی ۱۳۶

۴-۱-۸-گیاهان پوششی ۱۳۷

۴-۱-۹- درختان و گیاهان بادشکن و مقاوم در برابر باد ۱۳۹

۴-۲-ویژگی گونه‌های گیاهی مناسب برای کاشت ۱۴۲

۴-۲-۱- گیاهان یک‌ساله و چندساله مقاوم به گرما: ۱۴۲

۱- پنتاس ۱۴۲

۲- شاه‌پسند ۱۴۳

۳- ختمی ۱۴۵

۴-گل ناز فرانسوی ۱۴۸

۵- رعنا زیبا ۱۵۱

۶- شیشه‌شور ۱۵۴

۷-گل جعفری ۱۵۷

۸-گل میمون ۱۶۰

۹- شمعدانی ۱۶۳

۱۰- اختر ۱۶۵

۱۱- تاج‌خروس ۱۶۶

۱۲- اطلسی ۱۶۸

۴-۲-۲- درختان مقاوم به گرما: ۱۷۱

۱- اکالیپتوس ۱۷۱

۲- بلوط همیشه سبز ۱۷۵

۳-کازوارینا (دم اسب درختی) ۱۷۸

۴- آکاسیا ۱۷۸

۵- میموزا ساقه سیاه ۱۷۹

۶- درمنه دشتی ۱۸۲

۷- اسکنبیل ۱۸۳

۸-کهور ۱۸۶

۹- زیتون تلخ ۱۸۸

۱۰- داغداغان ۱۹۳

۱۱- اقاقیای معمولی ۱۹۵

۱۲- سرو نقره‌ای (سروآریزونا) ۱۹۷

۱۳- لیلکی آمریکایی‌ ۱۹۸

۱۴- خنجک (کلخونگ) ۱۹۹

۱۵- نارون ۲۰۰

۱۶-کیکم شیرازی ۲۰۴

۱۷- ارغوان ۲۰۵

۱۸- بنه (پسته وحشی) ۲۰۷

۱۹- زبان گنجشک ۲۰۹

۲۰- زالزالک ۲۱۰

۴-۲-۳- درختچه‌های مقاوم به گرما ۲۱۳

۱- توری ۲۱۳

۲- خرزهره ۲۱۵

۴-۲-۴- رونده‌های مقاوم به گرما ۲۱۷

۱-گل کاغذی ۲۱۷

۲- جونی‌پروس ۲۱۹

۳- مورد ۲۲۲

۴-۲-۵- گیاهان پوششی مقاوم به گرما ۲۲۴

۱- شبدر آمریکایی ۲۲۴

۲- چمن‌های آفریقایی (دایکوندرا) ۲۲۵

۳- کاکتوس ۲۲۷

۴-پامپاس گراس ۲۲۸

۵- بومادران ۲۳۰

۴-۲-۶-گیاهان مقاوم به باد ۲۳۲

۱- زیتون خوراکی ۲۳۲

۴-۲-۷- درختان بادشکن ۲۳۴

۱- توت آمریکایی‌ ۲۳۵

۲- سرو خمره‌ای ۲۳۶

۳- نمدار ۲۳۷

۴- سدروس ۲۳۹

۵-گردو ۲۴۰

۶-کاج ۲۴۳

۷-کاج مشهدی ۲۴۵

۸-کاج تهران، کاج ایرانی یا کاجالدار ۲۴۷

۹-گز شاهی ۲۴۹

۱۰- سرو شیراز ۲۵۰

۴-۲-۸- درختان، درختچه و گل‌های زینتی مقاوم به بادهای دریایی‌ وآب شور ۲۵۳

۱-گل ابریشم ۲۵۳

۲- توت سفید ۲۵۴

۳- صنوبر ۲۵۶

۴- سپیدار ۲۵۸

۵- بداغ جنگلی ۲۵۹

۶- به ژاپنی ۲۶۱

۷- دوتزیا ۲۶۴

۸- سنجد ۲۶۶

۹- شیرخشت ۲۶۸

۱۰-کنوکارپوس یا درخت کویتی ۲۷۰

۱۱-گل یخ ۲۷۳

۱۲-یاس بنفش ایرانی ۲۷۵

۱۳-یاس زرد ۲۷۶

۱۴- یاسمن زرد ۲۷۶

۱۵-کلیر ۲۷۸

۱۶- تاغ ۲۷۸

۱۷- سیاه تاغ ۲۸۰

۱۸- زرد تاغ ۲۸۰

۱۹- ناز آفتابی ۲۸۱

۲۰- همیشه‌بهار ۲۸۱

۲۱- شب‌بو ۲۸۲

۲۲- داوودی ۲۸۳

۲۳-کلم زینتی ۲۸۹

۲۴-گازانیا ۲۹۰

فصل پنجم: استفاده از فنّاوری‌های نوین ۲۹۵

۵-۱-گیاه‌پالایی ۲۹۵

۵-۱-۱- مزایا و معایب گیاه‌پالایی ۲۹۶

۵-۱-۲- روش‌های مختلف گیاه‌پالایی ۲۹۷

۱- گیاه تثبیتی ۲۹۸

۲- ریشه‌صافی ۳۰۰

۳- گیاه‌جذبی ۳۰۰

۴-گیاه‌تبخیری ۳۰۰

۵- گیاه‌تخریبی یا تجزیه گیاهی ۳۰۲

۶-تصفیۀ‌گیاهی ۳۰۳

۷- استخراج‌گیاهی ۳۰۵

۵-۱-۳-کاربرد مهندسی ژنتیک برای بهبود گیاه‌پالایی ۳۰۷

۵-۱-۴- محیط کاربردی گیاه‌پالایی ۳۰۹

۵-۱-۵-گیاه پالاینده‌های زینتی ۳۱۰

۵-۱-۶- استفاده از گیاه‌پالایی برای‌ کاهش آلودگی آب و حفاظت محیط زیست ۳۱۲

۵-۱-۷- فلزات سنگین در خاک ۳۱۴

۵-۱-۷-۱- منابع طبیعی ۳۱۴

۵-۱-۷-۲- منابع انسانی ۳۱۵

کودهای کشاورزی ۳۱۵

آفت‌کش‌ها ۳۱۷

کودهای زیستی ۳۱۷

آبیاری با فاضلاب ۳۱۸

معدن‌کاوی ۳۱۹

رسوبات هوایی ۳۱۹

آثار بهداشتی و محیط زیستی فلزات سنگین ۳۲۰

کادمیوم ۳۲۱

سرب ۳۲۲

روی ۳۲۳

مس ۳۲۵

جیوه ۳۲۵

نیکل ۳۲۶

آرسنیک ۳۲۷

کروم ۳۲۸

۵-۱-۸- واکنش گیاهان به فلزات سنگین ۳۲۸

۵-۱-۹- استفاده از گیاهان مرتعی در حذف فلزات سنگین از خاک ۳۳۰

۵-۱-۱۰-گیاه‌پالایی خاک‌های آلوده پالایشگاه‌ها ۳۳۱

۵-۱-۱۱- روش‌های اصلاح خاک‌های آلوده به فلزات سنگین ۳۳۱

۵-۲- سوپرجاذب ۳۳۳

۵-۲-۱- مقدار کاربرد سوپرجاذب‌ها ۳۳۴

۵-۲-۲- روش کاربرد سوپرجاذبها ۳۳۵

۵-۳- مدیریت منابع آب ۳۳۶

۵-۳-۱- جمعآوری آب باران ۳۳۹

۵-۳-۲-آب نامتعارف و انواع آن ۳۴۲

۱-آب‌های شور ۳۴۳

۲-زه‌آب ۳۴۳

۳-پساب فاضلاب ۳۴۴

۵-۳-۳-آبیاری قطره‌ای به همراه مالچ ۳۴۵

۵-۳-۴-آبیاری مغناطیسی ۳۴۵

منابع ۳۵۱

نمایه ۳۶۷