فضای سبز مناسب در شهرها یکی از عوامل مؤثر در کاهش این آثار هستند و به‌ویژه در ارتباط با گردوغبار و آلودگی‌های هوا، فضای سبز شبه‌جنگلی ریه‌های تنفس شهرها به‌شمار می‌روند. مهم‌ترین تأثیر فضای سبز در شهرها تعدیل دما، افزایش رطوبت نسبی، لطافت هوا و جذب گردوغبار است. به‌طور کلی وجود فضاهای سبز و تأثیر آن‌ها در شهرها اجتناب‌ناپذیر است به‌طوری که بدون آن ممکن نیست شهرها پایدار باقی بمانند. از آنجایی که یکی از ارکان توسعه پایدار شهری، فضاهای سبز و کاهش منابع آلاینده است از این‌رو توجه تام به این مقوله در قالب برنامه‌های شهری امری ضروری به‌نظر می‌رسد.

پیشگفتار 7

مقدمه 23

فصل اول: کلیات فضای سبز 27

1-1-مقدمه 27

1-2-تعاریف فضای سبز 30

1-3-تقسیم‌بندی فضاهای سبز 32

1-3-1-فضاهای سبز پهنه‌ای 32

1-3-1-1-پارک‌ها 32

1-3-1-1-1-طبقه‌بندی پارک‌ها براساس هویت 32

1-3-1-1-2- طبقه‌بندی پارک‌ها براساس عملکرد 36

1-3-1-2- باغ‌ها 37

1-3-2- فضای سبز خطی 38

1-3-2-1-کمربندهای سبز 38

1-3-2-2- فضای سبز معابر 38

1-3-2-2-1- میدان‌ها 38

1-3-2-2-2-گذرگاه‌های سبز - فضای سبز 38

1-3-3- فضای سبز عمودی 39

1-3-4- بام‌های سبز 40

1-3-5-دیواره‌های سبز 41

1-4-تقسیم‌بندی فضای سبز از دیدگاه کلان 42

1-4-1- فضای سبز درون شهری 42

1-4-2- فضای سبز برون‌شهری 43

1-5- ویژگی‌های زیست‌محیطی درختان در سیستم شهری 45

1-5-1-کنترل شرایط اقلیمی 46

1-5-2-کنترل فرسایش خاک 48

1-5-3-کاهش آلودگی هوا 50

1-5-4-کاهش میزان سرب 52

1-5-5-جذب گردوغبار 52

1-5-6-تولید اکسیژن 52

1-5-7-تولید فیتونسید 52

1-5-8-تعدیل آب‌وهوا 53

1-5-9-نقش گیاهان در کاهش آلودگی صدا 54

1-5-10- کنترل ترافیک 55

1-5-11- معماری شهرها 55

1-5-12- کنترل باد 56

1-5-13- تفرج‌گاه 57

1-5-14- کنترل تششعات و بازتاب نور 57

1-5-15- جذب فون 58

1-5-16- تأثیر روانی 58

1-5-17- ذخیره انرژی 58

1-5-18- تاج‌بری یا برگاب 59

1-6- عملکردهای فضای سبز 59

1-6-1- ویژگی‌های بصری درختان در ساختار منظر شهری 59

1-6-2- عملکرد فضای سبز در ساخت کالبدی شهر 60

1-6-3- عملکرد زیست‌محیطی 63

1-6-4- عملکردهای اجتماعی-روانی فضای سبز 64

1-6-5- ویژگی اوقات فراغت و گردشگری تفریحی 67

1-6-6- ویژگی‌های عملکردی در معماری شهری 67

1-7- اهمیّت و کارکردهای مهم فضای سبز شهری 68

1-8- استاندارد فضای سبز 69

1-9-نقش فضاهای سبز در کیفیّت زندگی شهری 71

1-10-راه‌کارهای حفظ و توسعه فضای سبز 74

1-11-عوامل مؤثر در حفظ و توسعۀ فضای سبز 75

1-12- نقش مردم در حفظ و نگهداری فضای سبز 77

1-13-راه‌کارهای مشارکت مردم در حفظ و نگهداری فضای سبز 79

فصل دوم: مشخصات اکوسیستم‌های خشک و بیابانی 83

2-1- مشخصات جغرافیایی ایران 83

2-2-ویژگی آب‌و‌هوای خشک 83

2-2-1- بارندگی 84

2-2-2- رطوبت نسبی 85

2-2-3- درجه حرارت 85

2-2-4- باد 86

2-3- خصوصیات خاک‌های مناطق خشک و بیابانی 87

2-4- خصوصیات پوشش گیاهی 92

2-5-گیاهان و سازگاری آن‌ها به خشکی 93

2-6- بررسی سوابق خشکسالی در ایران 94

فصل سوم: فضای سبز در مناطق خشک 99

3-1- طراحی و احداث فضای سبز در مناطق خشک (با استفاده از حداقل آب) 99

3-2-اهمیّت فضای سبز شهری و حفظ آن در شرایط بحران کمبود منابع آب 103

3-3- راه‌کارهای مدیریت فضای سبز در شرایط کم‌آبی 104

3-4- مزایای منظرسازی کم‌نیاز به آب 106

3-5- دلایل حذف چمن از فضای سبز 107

3-6- اصول اصلی طراحی فضای سبز کم‌آب‌خواه 108

3-6-1- برنامه‌ریزی و طراحی 108

3-6-2- تحلیل خاک 109

3-6-3- استفاده از راه‌کارهایی به‌منظور بالا بردن ظرفیت نگهداری آب 109

3-6-4- انتخاب گیاهان بهینه 110

3-6-5- استفاده منطقی از پوشش‌های سطحی 111

3-6-6- آبیاری بهینه 112

3-6-7- استفاده از زمین‌پوش مناسب 112

3-7- راه‌کارهای اجرایی فضای سبز کم‌آب‌خواه 113

3-7-1- انتخاب گیاهان مناسب 114

3-7-2- حذف چمن و درختان با نیاز آبی بالا 115

3-7-3-آبیاری با راندمان بالا 115

3-7-4- استفاده از مالچ 117

3-7-5- نگهداری فضای سبز کم‌آب‌خواه پس از اتمام عملیات احداث 117

3-8- مشکلات نگهداری فضای سبز کم‌آب‌خواه 117

فصل چهارم: ویژگی گونههای گیاهی 119

4-1- خواستگاه اکولوژی گیاهان فضای سبزدر مناطق گرم‌وخشک 119

4-1-1- گل‌ها و گیاهان زینتی مقاوم یا نسبتا مقاوم به خشکی مناسب فضای سبز 121

4-1-2-گیاهان مقاوم به گرما و مناسب برای ایجاد فضای سبز در اقلیم گرم‌وخشک 123

4-1-3-تحمل درختچه‌ها و درختان زینتی نسبت به شوری 124

4-1-4- قابلیت تحمل گل‌ها و درختچه‌های زینتی نسبت به بور 128

4-1-5-گونه‌های گیاهی پیشنهادی برای‌ کنترل آلودگی صوتی در مناطق خشک و نیمه‌خشک 131

4-1-6-گونه‌های گیاهی براساس شرایط اکولوژیکی 135

4-1-7- چمن‌های مقاوم به کم‌آبی 136

4-1-8-گیاهان پوششی 137

4-1-9- درختان و گیاهان بادشکن و مقاوم در برابر باد 139

4-2-ویژگی گونه‌های گیاهی مناسب برای کاشت 142

4-2-1- گیاهان یک‌ساله و چندساله مقاوم به گرما: 142

1- پنتاس 142

2- شاه‌پسند 143

3- ختمی 145

4-گل ناز فرانسوی 148

5- رعنا زیبا 151

6- شیشه‌شور 154

7-گل جعفری 157

8-گل میمون 160

9- شمعدانی 163

10- اختر 165

11- تاج‌خروس 166

12- اطلسی 168

4-2-2- درختان مقاوم به گرما: 171

1- اکالیپتوس 171

2- بلوط همیشه سبز 175

3-کازوارینا (دم اسب درختی) 178

4- آکاسیا 178

5- میموزا ساقه سیاه 179

6- درمنه دشتی 182

7- اسکنبیل 183

8-کهور 186

9- زیتون تلخ 188

10- داغداغان 193

11- اقاقیای معمولی 195

12- سرو نقره‌ای (سروآریزونا) 197

13- لیلکی آمریکایی‌ 198

14- خنجک (کلخونگ) 199

15- نارون 200

16-کیکم شیرازی 204

17- ارغوان 205

18- بنه (پسته وحشی) 207

19- زبان گنجشک 209

20- زالزالک 210

4-2-3- درختچه‌های مقاوم به گرما 213

1- توری 213

2- خرزهره 215

4-2-4- رونده‌های مقاوم به گرما 217

1-گل کاغذی 217

2- جونی‌پروس 219

3- مورد 222

4-2-5- گیاهان پوششی مقاوم به گرما 224

1- شبدر آمریکایی 224

2- چمن‌های آفریقایی (دایکوندرا) 225

3- کاکتوس 227

4-پامپاس گراس 228

5- بومادران 230

4-2-6-گیاهان مقاوم به باد 232

1- زیتون خوراکی 232

4-2-7- درختان بادشکن 234

1- توت آمریکایی‌ 235

2- سرو خمره‌ای 236

3- نمدار 237

4- سدروس 239

5-گردو 240

6-کاج 243

7-کاج مشهدی 245

8-کاج تهران، کاج ایرانی یا کاجالدار 247

9-گز شاهی 249

10- سرو شیراز 250

4-2-8- درختان، درختچه و گل‌های زینتی مقاوم به بادهای دریایی‌ وآب شور 253

1-گل ابریشم 253

2- توت سفید 254

3- صنوبر 256

4- سپیدار 258

5- بداغ جنگلی 259

6- به ژاپنی 261

7- دوتزیا 264

8- سنجد 266

9- شیرخشت 268

10-کنوکارپوس یا درخت کویتی 270

11-گل یخ 273

12-یاس بنفش ایرانی 275

13-یاس زرد 276

14- یاسمن زرد 276

15-کلیر 278

16- تاغ 278

17- سیاه تاغ 280

18- زرد تاغ 280

19- ناز آفتابی 281

20- همیشه‌بهار 281

21- شب‌بو 282

22- داوودی 283

23-کلم زینتی 289

24-گازانیا 290

فصل پنجم: استفاده از فنّاوری‌های نوین 295

5-1-گیاه‌پالایی 295

5-1-1- مزایا و معایب گیاه‌پالایی 296

5-1-2- روش‌های مختلف گیاه‌پالایی 297

1- گیاه تثبیتی 298

2- ریشه‌صافی 300

3- گیاه‌جذبی 300

4-گیاه‌تبخیری 300

5- گیاه‌تخریبی یا تجزیه گیاهی 302

6-تصفیۀ‌گیاهی 303

7- استخراج‌گیاهی 305

5-1-3-کاربرد مهندسی ژنتیک برای بهبود گیاه‌پالایی 307

5-1-4- محیط کاربردی گیاه‌پالایی 309

5-1-5-گیاه پالاینده‌های زینتی 310

5-1-6- استفاده از گیاه‌پالایی برای‌ کاهش آلودگی آب و حفاظت محیط زیست 312

5-1-7- فلزات سنگین در خاک 314

5-1-7-1- منابع طبیعی 314

5-1-7-2- منابع انسانی 315

کودهای کشاورزی 315

آفت‌کش‌ها 317

کودهای زیستی 317

آبیاری با فاضلاب 318

معدن‌کاوی 319

رسوبات هوایی 319

آثار بهداشتی و محیط زیستی فلزات سنگین 320

کادمیوم 321

سرب 322

روی 323

مس 325

جیوه 325

نیکل 326

آرسنیک 327

کروم 328

5-1-8- واکنش گیاهان به فلزات سنگین 328

5-1-9- استفاده از گیاهان مرتعی در حذف فلزات سنگین از خاک 330

5-1-10-گیاه‌پالایی خاک‌های آلوده پالایشگاه‌ها 331

5-1-11- روش‌های اصلاح خاک‌های آلوده به فلزات سنگین 331

5-2- سوپرجاذب 333

5-2-1- مقدار کاربرد سوپرجاذب‌ها 334

5-2-2- روش کاربرد سوپرجاذبها 335

5-3- مدیریت منابع آب 336

5-3-1- جمعآوری آب باران 339

5-3-2-آب نامتعارف و انواع آن 342

1-آب‌های شور 343

2-زه‌آب 343

3-پساب فاضلاب 344

5-3-3-آبیاری قطره‌ای به همراه مالچ 345

5-3-4-آبیاری مغناطیسی 345

منابع 351

نمایه 367