خانواده در اسلام و آموزه‌های دینی، نهادی بسیار مقدس و از جایگاه و موقعیت والایی برخوردار می‌باشد. به سبب تأثیر شگرف خانواده در رشد و شکوفایی انسان‌ها ادیان الهی بخصوص اسلام دستورات و توصیه‌های ویژه‌ای برای حفظ و سلامت این نهاد مقدس ارائه داده‌اند. قطعاً برای تحقق خانواده سالم و متعادل نیاز به داشتن و پیاده کردن سبکی ویژه که قادر به بنا کردن چنین خانواده‌ای باشد امری ضروری و لازم است. عصر حاضر که مهم‌ترین ویژگی آن رشد سریع تکنولوژی است باتوجه به آثار و برکات کثیری که برای جامعه انسانی دربر داشته متأسفانه ضربات سهمگینی بر بنیان و اساس خانواده نیز وارد کرده است. در این موقعیت بحرانی برای حفظ و برپا نگه‌داشتن خانواده از هجوم وحشیانه و غیرانسانی بر اندیشمندان و صاحب‌نظران امری واجب است که با تلاش و کوشش پیگیر در زمینه اطلاع‌رسانی و آگاهی به جامعه انسانی به‌خصوص جامعه مسلمان ایرانی اقدام نمایند.

خانواده شامل مجموعه‌ای از افراد می‌شود که زیر یک سقف زندگی می‌کنند و اشکال متفاوتی به خود می‌گیرد. خانواده هسته‌ای که شکل محدود زناشویی است، شامل یک زوج و فرزندان کوچک آن‌ها می‌شود، هرچند گاه ممکن است چند نفر دیگر نیز با آن‌ها زندگی کنند. خانوادة گسترده از چندین خانواده هسته‌ای تشکیل می‌شود. معمولاً در یک خانواده پدر مکان یک مرد کهن‌سال به همراه زن یا زنان خود (اگر خانواده چندهمسری باشد) فرزندان مجرد، پسران متأهل و زنان و کودکان آن‌ها زندگی می‌کند. مسکن این خانوار ممکن است افرادی خارج از خانواده را نیز در خود جای دهد. هر خانواده‌ای از خلال تولدها، مرگ‌ها، ازدواج‌ها و طلاق‌ها... در مجموعه‌ای موقت و قابل‌انعطاف به خود ساخت می‌دهد که لازم است در آن‌ها میان خانواده انتسابی، یعنی خانواده‌ای که «اگر» درونش زاده شده و کودکی خویش را در آن می‌گذارند (پدر، مادر، برادر، خواهر) و خانوادة اکتسابی که «خود» (اگر) آن را با ازدواج خویش پایه‌گذاری می‌کند (شوهر، زن، پسر، دختر) تفکیک قائل شد. در این سازمان خانوادگی، پیوندها درآن‌واحد پیوندهای خویشاوندی سببی هستند. هر خانواده‌ای که با ازدواج پدید می‌آید طبعاً دارای کی کارکرد تولیدمثل است زیرا وظیفه تداوم بخشیدن زیستی (بیولوژیک) به تبار را برعهده دارد؛ اما خانواده درعین‌حال کارکردهای دیگری نیز دارد: کارکرد آموزش و اجتماعی کردن کودکان برای تداوم بخشیدن به فرهنگ، کارکرد اقتصادی برای تداوم بخشیدن به زندگی و ارضای نیازهای حیاتی همراه با تقسیم کار بنابر هر جامعه‌ای خاص، کارکرد حقوقی به‌مثابه شخصیت مدنی یا اخلاقی (و گروه صنفی) که مالک اشیاء بوده و از حقوق و وظایف و در نتیجه مسئولیت‌هایی برخوردار است و سرانجام کارکرد دینی، در بسیاری از کشورهای جهان سوم بود در خانه خود در رأس یک کانون مذهبی نیز قرار دارد خانواده به‌این‌ترتیب اعضای خود را در شبکه‌ای از حقوق و ممنوعیت‌های جنسی و گروهی از احساس‌ها همچون عشق، احترام و ترس نسبت به یکدیگر پیوند می‌دهد[1].

این پژوهش در حد امکان حداقل در گام اولیه خدمتی در این زمینه به انجام رساند. لذا لازم بود برای ارائه «سبک زندگی خانوادگی اسلامی» به مبانی انسان‌شناسی اسلامی توجه شود، زیرا که مبنا و پایه‌های اساسی سبک و شیوه زیستن یک مسلمان مبتنی بر نوع نگرش و اندیشه‌ای است که این مکتب الهی به هستی و انسان و جایگاهش در عالم هستی دارد ازاین‌رو این پژوهش با عنوان «مبانی انسان‌شناختی در سبک زندگی خانوادگی» انتخاب شده است و به توضیح و تبیین این مبانی گرچه به‌طور مختصر پرداخته‌شده، آنگاه اثرات مستقیم این مبانی فکری را در سبک زندگی خانوادگی بیان کرده‌ایم. «سبک زندگی» در یک صورت‌بندی ابتدایی می‌توان به مجموعه‌ای از شیوه‌های رفتاری یا انتخاب‌های الگومند تلقی کرد که افراد درصدد هستند از طریق‌ آن‌ها تمایزات و تشابهات هویتی خویش را ابراز نمایند. از این منظر، نه‌تنها ساختن هویت اجتماعی و یا سبک زندگی، فرایند یک‌سویه و منحصراً محصول نهادهای اجتماعی و عوامل ساختی، تلقی می‌شود، بلکه انتخاب و عاملیت انسان شرط بنیادی هویت اجتماعی دانسته می‌شود انسان‌ها با فعالیت‌های روزمره خود در زندگی اجتماعی هویت فردی و اجتماعی خود را آن‌گونه که خود می‌خواهند شکل می‌دهند. بدین ترتیب افراد انسانی به‌عنوان عاملان خلاق و انتخاب‌گر در سبک زندگی می‌باشند. هرچند «سبک زندگی» بر اساس ترجیحات ذائقه‌ها و انتخاب‌های افراد ساخته می‌شود و در آن انسان‌ها به دنبال تنوع و تمایز هستند، لیکن این امر بدان معنا نیست که «سبک زندگی» عاری از هرگونه الگومندی صورت پذیرد. این الگومندی هست که نوعی نظم در «سبک زندگی» ایجاد می‌کند و به عبارتی آن را تبدیل به سبک و شیوه‌ی خاصی می‌سازد[2].

مقدمه. 1

سؤال اصلی.. 3

سؤالات فرعی.. 3

پیشینه مطرح‌شدن موضوع پژوهش... 3

فصل اول: مبانی بینشی در سبک زندگی خانوادگی اسلام

مقدمه. 10

صورت و محتوا در سبک زندگی اسلامی.. 10

اصول و مبانی حاکم بر سبک زندگی اسلامی.. 11

اصل عبودیت.. 11

عبودیت شیوه‌ی جامع زندگی.. 13

پیوستگی معاش با معاد. 14

مراقبت ربانی.. 16

حق محوری.. 17

هستی آیه‌ای از خدا 19

کمال‌گرایی در مقابل لذّت‌گرایی.. 19

تحلیل مبانی سبک زندگی.. 21

مبانی انسان‌شناسی در سبک زندگی اسلامی.. 21

روحانی و جسمانی بودن انسان. 21

مختار بودن انسان. 24

برخورداری شخصیت انسانی از نشئه الهی.. 26

برخورداری انسان از نیروی عقل و بازدارندگی درونی.. 28

مسئول بودن انسان. 30

ارتباط مبانی با الگوهای رفتاری.. 32

اثرات و نتایج مبانی انسان‌شناختی در سبک زندگی خانوادگی.. 33

گرایش به معنویات در خانواده 34

پایبندی اعضای خانواده به ارزش‌های اخلاقی.. 34

برنامه‌ریزی در تعلیم و تربیت فرزندان. 35

مسئولیت‌پذیری اعضای خانواده 36

نگرش مثبت به زندگی.. 37

مبانی هستی‌شناسی اسلامی.. 38

هستی آفریده خداوند یگانه (توحید محوری) 39

مادی و فرامادی بودن هستی.. 40

اصل مالکیت الهی.. 40

هدفداری نظام آفرینش... 41

اعتقاد به خداوند و آثار آن در زندگی.. 42

تقویت ایمان اعضای خانواده 44

پشتوانه اخلاق در خانواده 45

مهار رفتاری اعضای خانواده 46

جهت‌دهی به زندگی خانوادگی.. 48

سلامت جسمی و روانی اعضای خانواده 49

محبت در خانواده 49

خوش‌بینی اعضای خانواده به زندگی.. 50

تقویت روحیه رضایت‌مندی.. 51

احساس مسئولیت در خانواده 52

مبانی فرجام باوری (جایگاه فرجام باوری) 53

اثرات و نتایج فرجام باوری در سبک زندگی خانوادگی.. 53

معنا یافتن زندگی خانوادگی.. 53

حرکت دائمی به‌سوی کمال و هدف نهایی.. 54

آسان شدن مشکلات در زندگی خانوادگی.. 55

جهت‌دهی به اقتصاد خانواده 56

رعایت اخلاق در خانواده 58

دوری از یأس و ناامیدی.. 59

آرامش و طمأنینه. 59

خلاصه و جمع‌بندی.. 60

فصل دوم: مبانی عاطفی، گرایشی در سبک زندگی خانوادگی

مقدمه. 64

ابعاد شخصیت.. 64

بعد عاطفی (گرایشی) 65

تأثیر بعد عاطفی بر ابعاد شناختی و رفتاری.. 65

محدوده‌ی مؤلفه‌ی عاطفی در قرآن کریم. 66

نقش عواطف.. 67

ضرورت تربیت عاطفه. 70

اصول زیربنایی در رشد و شکوفایی گرایش‌های عاطفی.. 72

انتخاب همسر پاک‌نهاد. 72

آغاز زودهنگام تربیت اخلاقی.. 73

غفلت‌زدایی.. 73

تقویت عقل فطری و قوه تشخیص حق و باطل و خیر و شر (قضاوت و اخلاقی) 74

مبارزه با دنیاگرایی، هوس پرستی و رفاه‌زدگی.. 74

اصل تدریج. 75

استمرار بر رفتار صالح و کسب ملکه فضیلت.. 75

اصلاح محیط.. 75

تربیت برای تمام سال‌های عمر. 76

ویژگی‌های بعد عاطفی در سبک زندگی اسلامی.. 76

مدیریت عقل بر عاطفه. 77

ترجیح لذت معنوی بر لذت مادی و مقطعی.. 78

ترجیح مصلحت جمعی بر منفعت فردی.. 80

جهت‌گیری عواطف به‌سوی خداوند. 82

عوامل تربیت عاطفی فرزندان در خانواده 83

همسویی بینش‌ها و باورهای مذهبی.. 84

اندیشه از خود دانستن وجود فرزند. 85

محبت‌ورزی.. 86

خوش‌رویی.. 88

حسن ظن (مثبت‌نگری) 89

یار و غمخوار و مایه‌ نشاط بودن. 91

هماهنگی میان گفتار و رفتار 91

ابراز عواطف مثبت.. 93

توجه به امنیت روانی.. 94

الگودهی.. 95

گرایش‌های فطری.. 96

گرایش به هنر و زیبایی.. 97

زیباگرایی و اقسام آن. 98

تأثیر حسن خلق (زیباگرایی) در سبک زندگی خانوادگی.. 99

روایات «سعة». 99

روایات «یُسر». 100

روایت «زینت». 101

آرامش قلبی.. 102

تمایل به شادکامی.. 103

مسئولیت‌پذیری اجتماعی.. 104

رابطه پرورش مبانی گرایشی و تأثیر آن در سبک زندگی خانوادگی.. 105

اثرگذاری بر بعد روانی- عاطفی (فردی) 105

افزایش دل‌بستگی و محبت.. 106

تأمین سلامت روانی.. 106

احترام به یکدیگر. 106

برخورد شادمانه. 107

اثرگذاری بر بعد روانی اجتماعی (اجتماعی) 108

پرورش ارتباطات اجتماعی.. 108

تسهیل فرایند جامعه‌پذیری.. 109

جلب حمایت از جانب دیگران. 110

ایجاد روحیه سخاوتمندی (سخا) 111

خلاصه و جمع‌بندی.. 111

فصل سوم: مبانی رفتاری در سبک زندگی خانوادگی اسلامی

شخصیت.. 116

شخصیت از دیدگاه قرآن کریم. 116

بعد رفتاری.. 118

رابطه رفتار و اراده از دیدگاه غزالی.. 118

مراحل تشکیل رفتار 119

توجه به هدف.. 119

تأمل و ارزیابی.. 120

عزم و تصمیم. 120

مرحله اجرا و عمل.. 121

تأثیر بعد رفتاری بر ابعاد عاطفی و شناختی.. 121

منشأً رفتارهای هنجار و ناهنجار در روان‌شناسی اسلامی.. 122

شهوت به‌عنوان انگیزه ذاتی رفتار 123

ملاک و معیار تشخیص رفتار بهنجار از ناهنجار 124

فطرت.. 124

عقل.. 125

وحی.. 126

عوامل تقویت و پرورش بعد رفتاری «معرفت‌افزایی». 127

تبعیت از اسوه رفتاری.. 128

اهمیت و نقش الگوپذیری در رشد بعد رفتاری.. 129

معرفت به جایگاه انسانی.. 130

تمرین و ممارست.. 131

ویژگی‌های رفتاری در سبک زندگی اسلامی.. 132

طیب بودن. 132

مضر نبودن. 135

مفیدبودن (سودمندی) 136

زندگی لهوی.. 137

مصلحت‌مداری.. 138

کیفیت‌گرایی.. 138

مبنای رفتاری عزت و کرامت نفس انسانی.. 139

1- عامل مهم در تحکیم خانواده 140

2- عقل‌مداری در خانواده 141

3- پرهیز از رذایل اخلاقی.. 141

4- پرورش شخصیت سالم و متعادل. 142

5- بروز استعدادهای نهفته. 143

6- ادب در خانواده 144

7- عاملی برای خودشناسی.. 145

خلاصه و جمع‌بندی.. 145

فصل چهارم: معنای زندگی در سبک زندگی خانوادگی

مقدمه. 150

معناشناسی «معنای زندگی». 152

هدف.. 152

ارزش... 152

کارکرد. 153

تحلیل مفهومی معنای زندگی.. 155

رویکردهای معنای زندگی.. 157

«دین» معنابخش به زندگی.. 158

کارکردهای دین.. 161

معرفت‌زایی.. 161

معنا و نشاط‌بخشی به زندگی.. 162

بهداشت روانی.. 164

شرط لازم برای تحقق معنای زندگی.. 165

معنای زندگی امری کشفی است یا جعلی؟ 167

پیوند معنا و سبک زندگی.. 170

آثار معناداری در سبک زندگی خانوادگی.. 176

برخورداری از جهان‌بینی صحیح. 177

امیدواری در زندگی.. 178

هدفمندی در زندگی.. 179

تعهد و احساس مسئولیت.. 179

خودباوری.. 180

جمع‌بندی و خلاصه. 182

منابع و مآخذ. 186