استفاده از فضاهای زیر زمینی سابقه ای چند هزار ساله دارد. بدون شک اولین استفاده از فضاهای زیر زمینی، سمونت انسان در غارها است. با گذشت زمان دامنه کاربرد فضاهای زیرزمینی گسترش پیدا کرد. به عنوان مثال می توان به قنات ها، حفریات معدی و تونل های باستانی با قدمت چند هزار سال در کشور ما و سایر نقاط دنیا اشاره کرد.

یکی از موضوعات مهم که شاید آن رانقطه آغازین در فن ساخت فضاهای زیر زمینی دانست شناخت کاربری اینگونه حفریات و ساختمان مجموعه حفریات زیر زمینی است. با کنکاش در کتب موجود، در می یابیم منبع جامعی که به معرفی تفصیلی زیرزمینی و کاربردی آنها پرداخته باشد، موجود نیست و در اکثر موارد بسیار سطحی و گذرا به آن پرداخته شده است.

به علاوه تجربه بیش از یک دهه تدریس درون مرتبط با طراحی نگارنده کتاب، محاسبه و اجرای فضاهای زیرزمینی در مقاطع گوناگون تحصیلی رشته مهندسی انجام چنین پژوهشی را ضروری می نمود.

هدف این کتاب معرفی انواع کاربری فضاهای زیر زمینی و ساختمان مجموعه حفریات زیرزمینی در هر فصل، معرفی مزایای گزینه زیرزمینی است. همچنین خواننده این کتاب علاوه بر موارد متعارف استفاده از فضاهای زیرزمینی با جنبه های دیگر و دارای شهرت کمتر ونیز با مسائل جانمایی، اشکال مقاطع و ابعاد حفریات در هر حالت خاص آشنا می شود.  

فصل اول: فضاهای زیرزمینی

بخش اول: تاریخچه ساخت فضاهای زیرزمینی/ 2

سازه های زیرزمینی قبل از میلاد/ 2

روند تکامل و پیشرفت تکنولوژی نگهداری سازه های زیرزمینی/ 22

بخش دوم: حفریات زیر زمینی ایران باستان/ 31

قنات/ 31

سد زیرزمینی وزوان/ 39

قنات کیش/ 44

غار دوشه خرم آباد/ 51

معدن کاری در ایران باستان/ 59

معدن گل گهر سیرجان/ 64

قلعه ی تاریخی شوشتر/ 70

فصل دوم: طبقه بندی فضاهای زیر زمینی

مقدمه/ 81

طبقه بندی فضاهای زیرزمینی براساس فرم مقطع/ 92

فصل سوم: فضاهای زیر زمینی صنعت حمل و نقل

بخش اول: تونل های حمل و نقل شهری/ 98

سازه های زیرزمینی در فصل حمل و نقل شهری/ 98

تونل های حمل و نقل شهری/ 100

تونل های عابر پیاده و زیرگذر/ 109

بخش دوم: مترو/ 113

تاریخچه مختصر مترو/ 113

انواع طرح خطوط مترو/ 118

تقسیم بندی خطوط مترو براساس مشخصات مسیر/ 123

موارد طراحی تونل های ارتباطی خطوط مترو/ 135

ایستگاه سطحی/ 143

ایستگاه نوع ستونی/ 149

ابعاد تقریب وسایل حمل و نقل/ 155

نقاط تغییر مسیر/ 159

بخش سوم: تونل های جاده/ 163

مقدمه/ 163

طراحی تونل های کوهستان/ 167

تقسیم بندی تونل های کوهستان/ 177

دهانه تونل کوهستان/ 177

بخش چهارم: تونل های زیردریایی/ 180

مقدمه/ 180

طراحی تونل های زیردریایی/ 188

شیوه ساخت تونل های زیر دریایی/ 194

عمق تونل زیر دریایی/ 201

بخش پنجم: تهویه مصنوعی/ 205

مقدمه/ 205

سیستم طولی/ 207

سیستم عرضی/ 210

بخش ششم: روشنایی تونل ها/ 215

اصول طراحی روشنایی تونل ها/ 215

بخش هفتم: نگهداری تونل های ترانسپورت/ 221

مقدمه/ 221

تونل های فاقد نگهداری/ 225

تونل های دارای نگهداری/ 226

شاتکریت/ 229

نگهداری در روش حفاری مکانیزه/ 236

بخش هشتم: گاراژها و پارکینگ های زیرزمینی/ 257

مقدمه/ 257

فصل چهارم: سازه های زیر زمینی اجتماعی- فرهنگی و علمی

بخش اول: فضاهای زیر زمینی ورزشی/ 270

سازه های زیر زمینی ورزشی/ 270

بخش دوم: فضاهای زیر زمینی فرهنگی- اجتماعی/ 277

مراکز زیرزمینی فرهنگی- تفریحی/ 279

بخش سوم: فضاهای زیرزمینی علمی- تحقیقاتی/ 281

معرفی فضاهای علمی تحقیقاتی/ 281

فصل پنجم: فضاهای زیر زمینی صنعتی و معدنی

بخش اول: کارخانجات زیرزمینی/ 290

استفاده از فضاهای زیرزمینی بعنوان کارخانجات

بخش دوم:حفریات معدنی زیرزمینی/ 297

طبقه بندی حفریات معدنی/ 297

فصل ششم: فضاهای زیرزمینی جهت تولید انرژی

بخش اول: نیروگاه های اتمی زیرزمینی/ 312

مقدمه/ 312

فواید استفاده از نیروگاه های زیر زمینی/ 314

بخش دوم: نیروگاه های برقابی زیرزمینی/ 319

مقدمه/ 319

معرفی نیروگاه های برق آبی/ 322

انواع حالات جایابی حفریات زیرزمینی نیروگاه های برق آبی زیر زمینی/ 336

نگهداری مغایر نیروگاه های زیر زمینی/ 340

بخش سوم: تونل های آب/ 343

مقدمه/ 343

شکل مقطع تونل های آب/ 349

تونل آب فاقد نگهداری/ 356

فصل هفتم: انبار و مخازن زیرزمینی

بخش اول: مخازن مواد هیدروکربنی/ 379

طبقه بندی مخازن احداث شده در مغارهای سنگی/ 379

ذخیره سازی در توده های نمکی/ 403

ساخت مخازن زیرزمینی با انفجار زیرزمینی/ 419

بخش دوم: مخازن دفن فضولات هسته ای/ 425

مقدمه/ 425

بخش سوم: انبار و سردخانه/ 429

ذخیره سازی هوای فشرده/ 429

ذخیره سازی مواد غذایی/ 431

انبار محصولات و مواد دیگر/ 432

فصل هشتم: سازه های مهندسی و خدمات شهری

شبکه های زیر زمینی خدمات شهری/ 439

تونل های زهکشی/ 443

مخازن زیرزمینی آب/ 445

فصل نهم: استفاده های دیگر از فضاهای زیرزمینی

مقاصد نظامی- دفاعی/ 451

کاربردهای دیگر فضاهای زمینی/ 454