کتاب حاضر، صرف نظر از اینکه یک کتاب آموزشی جهت یادگیری مبانی علم ژئومرفولوژی است، به عنوان چارچوب و شیوه نامه‌ای جهت تولید محتواهای آموزشی در سامانه ملیسان نوشته شده است. و در آن، ضمن معرفی سامانه آموزشی ملیسان، به امکاناتی که این سامانه در اختیار استاد و دانشجو قرار خواهد داد و همچنین قابلیت‌های سامانه در توانمندسازی و مهارت آموزی نیروی متخصص و ایجاد ارتباط بین بخش آموزش، به ویژه دانشگاه، و بخش صنعت اشاره مختصری شده است.

ملیسان (مـدیریت و لـذت یـادگیری در سامانه آموزش نـوین) سامانه‌ای است که به منظور ارتقای سطح کیفی آموزش طراحی شده و در نظام آموزشی دانشگاهی یا آکادمیک، نقش دستیار استاد را برعهده می‌گیرد. این سامانه ضمن مدیریت نمودن محتوای دروس و وظایفی که به دانشجو محول می‌شود، تلاش می‌کند تا با فراهم نمودن بستری جذاب و سرگرم کننده، ضمن تقویت مهارت‌های نوشتاری و قدرت تحلیل دانشجو، به تدریج با توجه به فعالیت‌ها و ویژگی‌های رفتاری دانشجو یا حتی کارمندی که در دوره توانمند سازی شرکت کرده است، تصویر نسبتاً روشنی از توانمندی، وظیفه شناسی و روحیه انجام کار تیمی دانشجو یا کارمند در اختیار استاد یا مدیران بخش اجرا قرار می‌دهد، تا با توجه به تحلیل‌های انجام شده توسط سامانه، به معرفی دانشجویان مستعد به بخش صنعت پرداخته شود و یا فرآیند به کارگیری نیروی انسانی توسط مدیران، مبتنی بر شایسته سالاری و ظرفیت‌های بالقوه ای که سامانه شناسایی نموده است، باشد و بهره وری در حوزه تحت مدیریت‌شان با انتخاب افراد شایسته و مستعد افرایش یابد.

پیشگفتار ۱

تشکر و قدردانی ۵

سخنی با دانشجو ۷

سخنی با استاد ۱۱

فصل اوّل:  نقطه آبی کمرنگ ۱۹

درس اوّل

آشنایی با علم ژئومرفولوژی ۲۱

۱ -۱- اصطلاح شناسی یا ترمینولوژی ژئومرفولوژی ۲۳

۱ -۲- تعریف ژئومرفولوژی ۲۴

۱ -۳- زمین‌چهر یا زمین‌ریخت در مطالعات ژئومرفولوژی ۲۵

۱ -۴- فرآیندهای ژئومرفولوژی ۲۵

۱ -۵- تاریخچه علم ژئومرفولوژی ۲۶

۱ -۶- ارتباط ژئومرفولوژی با سایر علوم در منابع طبیعی ۲۹

۱ -۷- تفاوت ژئومرفولوژی با برخی از شاخه‌های علوم طبیعی ۳۱

۱-۷-۱- تفاوت ژئومرفولوژی با زمین‌شناسی ۳۱

۱-۷-۲- تفاوت ژئومرفولوژی با جغرافیا ۳۲

۱-۷-۳- تفاوت ژئومرفولوژی با توپوگرافی و کارتوگرافی ۳۲

درس دوّم

زمیـن در فـضـا ۳۷

۲ -۱- مقدمه ۳۹

۲ -۲- انواع حرکت‌های زمین ۴۰

۲ -۲-۱- حرکت وضعی زمین ۴۲

۲ -۲-۲- حرکت انتقالی زمین ۴۵

۲ -۲-۳- حرکت تقدیمی محور زمین ۴۷

۲ -۲-۴- حرکت رقص محوری ۵۰

۲ -۲-۵- حرکت‌های دیگر زمین ۵۱

درس سوّم

ویژگی‌های فیزیکی زمین ۵۵

۳- ۱- مقدمه ۵۷

۳- ۲- زیستکره یا بیوسفر ۵۸

۳- ۳- هواکره یا اتمسفر ۵۹

۳- ۴- آب کره یا هیدروسفر ۶۵

۳- ۵- سنگ‌کره یا لیتوسفر ۶۷

۳-۵ -۱- شکل زمین ۶۹

۳-۵ -۲- نقطه ژئودزی ۷۲

درس چهارم

لرزه‌شناسی و مطالعه ساختار درونی زمین ۷۹

۴- ۱- مقدمه ۸۱

۴- ۲- آشنایی با برخی اصطلاحات ۸۲

۴-۲ -۱- زمین‌لرزه (Earthquake) ۸۲

۴-۲ -۲- لرزه‌شناسی (Seismology) ۸۲

۴-۲ -۳- کانون زلزله یا کانون ژرفی (Hypocenter) ۸۳

۴-۲ -۴- مرکز سطحی زلزله یا رومرکز زمین‌لرزه (Epicenter) ۸۴

۴- ۳- انواع امواج زلزله (Seismic waves) ۸۵

۴-۳- ۱- امواج درونی (Body waves) ۸۵

- امواج P یا امواج اولیه (Primary waves, P_wave) ۸۵

- امواج S یا امواج ثانویه (Secondary waves, S_wave) ۸۵

۴-۳- ۲- امواج سطحی(Surface waves) یا امواج بلند ۸۷

- امواج ریلی (Rayleigh waves) ۸۷

- امواج لاو (Love waves) ۸۷

۴- ۴- ابزار ثبت امواج زلزله ۸۸

۴- ۵- انواع مقیاس‌های اندازه‌گیری زلزله ۹۰

۴-۵- ۱- مقیاس شدّت مرکالی (Mercalli intensity scale) ۹۰

۴-۵- ۲- مقیاس بزرگی ریشتر (Richter magnitude scale) ۹۲

۴-۵- ۳- مقیاس بزرگای گشتاوری (Moment magnitude scale) ۹۳

۴-۵- ۴- مقایسه شدت و بزرگی زلزله ۹۴

۴- ۶- ساختار درونی زمین ۹۵

۴-۶- ۱- پوسته زمین (Earth's crust ) ۹۶

۴-۶- ۲- گوشته یا جبه (Mantle) ۹۸

۴-۶- ۳- هسته زمین (Earth's core) ۹۹

۴- ۷- ناپیوستگی یا گسستگی‌های ساختار زمین ۱۰۰

فصل دوّم: ژئومرفولوژی ساختمانی ۱۰۵

درس پنجم

فرآیندهای  کوهزایی و خشکی‌زایی ۱۰۷

۵- ۱- مقدمه ۱۰۹

۵- ۲- کوهزایی (Orogenesis Orogeny; ) ۱۱۰

۵- ۳- خشکی‌زایی (Epirogenic movement) ۱۱۳

۵- ۴- نظریه ایزوستازی یا تعادل ایزوستاتیک (Isostasy or Isostatic equilibrium) ۱۱۵

۵-۴-۱- مدل ایری- هیزکانن ۱۱۶

۵-۴-۲- مدل پرات- هایفورد ۱۱۷

۵-۴-۳- مدل ونینگ مینز یا مدل خمشی ۱۱۸

درس ششم

نظریه‌های کوهزایی و خشکی‌زایی ۱۲۳

۶ -۱- تئوری انقباض پوسته زمین (Contraction Theory) ۱۲۵

۶ -۲- نظریه اشتقاق یا رانش قاره‌ها (Continental drift) ۱۲۷

۶ -۳- نظریه جریان‌های همرفتی گوشته زمین (Mantle Convection Theory) ۱۲۸

۶ -۴- فشارهای جانبی (نظریه آرگان) ۱۳۰

۶ -۵- ژئوسنکلینال یا زمین‌ناودیس ۱۳۱

۶ -۶- نظریه تکتونیک صفحهای یا زمین‌ساخت صفحهای ۱۳۵

-مرز صفحات همگرا یا تصادمی (Convergent plate boundary) ۱۳۸

-مرز صفحات واگرا یا مراکز انتشار (Divergent plate boundary) ۱۳۹

-مرز دگرگونی تدریجی یا گسل امتداد لغز (Transform plate boundary) ۱۴۰

درس هفتم

طبقه‌بندی سنگ‌ها از دیدگاه زمین‌شناسی ۱۴۵

۷ -۱- مقدمه ۱۴۷

۷ -۲- طبقه‌بندی سنگ‌ها (دیدگاه زمین‌شناسی) ۱۴۹

۷-۲-۱- آذرین (Igneous Rocks) ۱۴۹

۷-۲-۲- سنگ‌های دگرگونی (Metamorphic Rocks) ۱۵۱

۷-۲-۳- سنگ‌های رسوبی (Sedimentary Rocks) ۱۵۴

- تخلخل (Porosity) ۱۵۶

- نفوذپذیری (Permeability) ۱۵۶

۷ -۳- چرخه سنگ (Rock cycle) ۱۵۸

درس هشتم

طبقه‌بندی سنگ‌ها از دیدگاه ژئومرفولوژی و ساخت‌های اولیه و ثانویه بر روی سنگ‌ها ۱۶۱

۸- ۱- طبقه‌بندی سنگ‌ها (دیدگاه ژئومرفولوژی) ۱۶۳

۸- ۲- ساخت‌های اولیه و ثانویه ۱۶۴

۸- ۲-۱- ساخت‌های اولیه (Primitive Structure) ۱۶۴

۸- ۲-۲- ساختهای ثانویه (Pene-primitive Structure) ۱۶۴

۸- ۳- ساخت‌های اولیه بر روی سنگ‌ها ۱۶۵

۸- ۳-۱- ساخت‌های اولیه سنگ‌های متبلور یا بلورین (Crystalline structure) ۱۶۵

۸- ۳-۲- ساخت‌های اولیه سنگ‌های آتشفشانی (Volcanic Structure) ۱۶۶

- ماگما ۱۶۷

- انواع فوران‌های آتشفشانی ۱۶۸

- نمایه شدت فوران آتشفشان (VEI) ۱۷۲

- پراکنش مخروط‌های آتشفشانی ایران ۱۷۳

درس نهم

ساخت‌های اولیه سنگ‌های رسوبی ۱۷۷

۹- ۱- مقدمه ۱۷۹

۹- ۲- شرایط رسوبگذاری در لایه‌های رسوبی ۱۸۰

۹- ۲-۱- شرایط بیوستازی ۱۸۰

۹-۲-۲- شرایط رگزستازی ۱۸۱

۹- ۳- انواع ساخت‌های رسوبی با توجه به موقعیتشان در میدان فشاری ۱۸۱

۹- ۳-۱- ساخت تک شیب (Monocline Structure) ۱۸۱

۹- ۳-۲- ساخت‌های چین خورده (Folded structures) ۱۸۲

۹- ۳-۳- ساخت‌های گسل خورده (Faulted structures) ۱۸۳

- گسل عادی یا نرمال (Normal Fault) ۱۸۳

- گسل معکوس (Reverse Fault) ۱۸۵

- گسل امتداد لغز (Strike-Slip Fault) ۱۸۶

- هورست و گرابن (Horst and Graben) ۱۸۸

- نیمه گرابن (Half-Graben) ۱۸۹

۹- ۴- نشانه‌های وجود گسل ۱۹۰

۹- ۴-۱- آیینه گسل یا خش لغز ۱۹۰

۹- ۴-۲- جابجاشدگی ۱۹۰

۹- ۴-۳- تکرار یا حذف لایه‌ها ۱۹۱

۹- ۴-۴- برش و گوژ گسلی ۱۹۱

۹- ۴-۵- سیلیسی شدن و تشکیل کانی‌ها ۱۹۱

۹- ۵- اهمیت شناخت گسل‌ها ۱۹۱

۹- ۶- درزه و شکاف (Joint, Diaclase) ۱۹۲

۹- ۶-۱- درزه و شکاف‌های تکتونیکی ۱۹۴

۹- ۶-۲- درزه و شکاف‌های غیرتکتونیکی ۱۹۴

۹- ۷- اهمیت شناخت درزه و شکاف‌ها و تراکم آن‌ها ۱۹۵

فصل سوم: ژئومرفولوژی مناطق خشک و بیابانی ۱۹۹

درس دهم

آشنایی با واحد، تیپ و رخساره‌ها در ژئومرفولوژی ۲۰۱

۱۰- ۱- مقدمه ۲۰۳

۱۰- ۲- واحد ژئومرفولوژی (Geomorphological Units) ۲۰۴

- ویژگی‌های واحدهای اصلی ژئومرفولوژی ۲۰۴

۱۰- ۳-  تیپ‌های ژئومرفولوژی (Geomorphological Types) ۲۰۵

۱۰- ۳- ۱- تیپ‌های اصلی هر کدام از واحدهای ژئومرفولوژی ۲۰۵

۱۰- ۳- ۲- زیر تیپ‌ها ۲۰۵

۱۰- ۴- رخساره‌های ژئومرفولوژی (Geomorphological facies) ۲۰۷

۱۰- ۵- واحد کوهستان Mountainous Unit ۲۰۷

۱۰- ۵ -۱- اجزای مختلف ناهمواری‌های واحد کوهستان (تیپ کوه، تپه و اینسلبرگ) ۲۰۸

۱۰- ۵- ۱ -۱ - یال یا خط الراس (Ridgeline, Drainage divide) ۲۰۸

۱۰- ۵- ۱ -۲ - دره، خط القعر یا ژرفگاه ۲۰۹

۱۰- ۵- ۱ -۳ - دامنه (Slope) ۲۱۰

۱۰- ۵ -۲- تقسیم بندی دامنه‌ها ۲۱۱

۱۰- ۵-۲-۱- انواع دامنه براساس انطباق شیب لایه‌ها با شیب توپوگرافی زمین ۲۱۱

- دامنه موافق ۲۱۲

- دامنه مخالف ۲۱۲

۱۰- ۵-۲-۲- انواع دامنه با توجه به تغییر در شیب و جنس سنگ ۲۱۳

- دامنه ساده ۲۱۳

- دامنه مرکب ۲۱۳

۱۰- ۵-۲-۳- انواع دامنه با توجه به فرسایش و تعادل خاک برروی شیب دامنه ۲۱۴

- دامنه منظم (Regular Slope) ۲۱۴

- دامنه نامنظم (Irregular Slope) ۲۱۵

- دامنه ریشتر(Richter Slope) ۲۱۵

درس یازدهم

معرفی واحد دشت سر ۲۱۹

۱۱- ۱- دشت سرها ۲۲۱

۱۱- ۱-۱- باجادا یا باهادا ۲۲۲

۱۱- ۱-۲- دشتگون یا پنه‌پلین ۲۲۳

۱۱- ۱-۳- پدیپلین یا دشت سنگفرشی ۲۲۴

۱۱- ۲- عوامل مؤثر در شکل‌گیری دشت سرها (دشت‌سرسازی یا پدیمانتاسیون) ۲۲۶

۱۱- ۳- نظریه‌های تشکیل دشت سرها یا گلاسی ها ۲۲۷

۱۱- ۴- تقسیم بندی دشت سرها ۲۲۸

۱۱- ۴-۱- تقسیم بندی دشت سرها براساس عوامل توپوگرافی و موقعیت مکانی ۲۲۸

۱۱- ۴-۲- تقسیم بندی براساس ضخامت رسوبات و شکل ناهمواری‌ها ۲۲۹

۱۱- ۵- مقایسه تیپ‌های مختلف دشت سر از نظر شیب، تراکم آبراهه، عمق آبرفت و... ۲۳۰

۱۱- ۶- آشنایی با چند اصطلاح ۲۳۱

۱۱- ۶-۱- مونادنوک ۲۳۱

۱۱- ۶-۲- سنگفرش بیابان یا رِگ ۲۳۲

درس دوازدهم

معرفی واحد پلایا ۲۳۷

۱۲- ۱- مقدمه ۲۳۹

۱۲- ۲- ویژگی‌های پلایا ۲۴۰

۱۲- ۳- اسامی پلایا در مناطق مختلف جهان ۲۴۱

۱۲- ۴- طبقه‌بندی پلایاها بر اساس منشأ تشکیل ۲۴۲

۱۲- ۵- نکاتی در خصوص پلایاهای ایران ۲۴۳

۱۲- ۶- تیپ‌های واحد پلایا ۲۴۴

۱۲- ۶-۱- تیپ جلگه رسی و رخساره‌های آن ۲۴۵

۱۲- ۶-۲- تیپ حاشیه مرطوب و رخساره‌های آن ۲۴۶

۱۲- ۶-۳- تیپ کویر و رخساره‌های آن ۲۴۷

۱۲- ۶-۳-۱- سطوح کویری شوره‌زار یا سبخا ۲۴۸

۱۲- ۶-۳-۲- سطوح کویری رسی کربناته (دَغ یا Clay pan) ۲۴۸

۱۲- ۶-۴- تیپ دریاچه کویری ۲۵۰

۱۲- ۶-۵- تیپ ناهمواری‌های عینکی ۲۵۰

فصل چهارم: ژئومرفولوژی دینامیک (فرآیندهای بیرونی) ۲۵۳

درس سیزدهم

     ژئومرفولوژی دینامیک و فرآیند فرسایش ۲۵۵

۱۳- ۱- تعریف فرسایش ۲۵۷

۱۳- ۱-۱- فرسایش‌پذیری ۲۵۹

۱۳- ۱-۲- فرسایندگی ۲۵۹

۱۳- ۱-۳- فرسایش مجاز یا فرسایش قابل قبول ۲۶۰

۱۳- ۲- تقسیم بندی فرسایش ۲۶۱

۱۳- ۲-۱- فرسایش زمین‌شناسی یا فرسایش طبیعی ۲۶۳

- هوازدگی و تأثیر آن بر تسطیح سطح زمین ۲۶۴

۱۳- ۲-۲- فرسایش تسریعی ۲۶۹

۱۳- ۳- برخی از عوامل تشدید کننده فرسایش در ایران ۲۶۹

درس چهاردهم

انواع اشکال فرسایش آبی ۲۷۵

۱۴- ۱- مقدمه ۲۷۷

۱۴- ۲- تقسیم بندی اشکال فرسایش آبی ۲۷۸

۱۴-۲- ۱- فرسایش قطره بارانی )پاشمانی یا پرتابی) ۲۸۱

۱۴-۲- ۲- فرسایش سطحی یا ورقهای ۲۸۳

- علائم و نشانه‌های فرسایش ورقهای ۲۸۵

۱۴-۲- ۳- فرسایش شیاری ۲۸۷

۱۴-۲- ۴- فرسایش بین شیاری ۲۸۹

۱۴-۲- ۵- فرسایش خندقی یا گالی ۲۹۰

۱۴-۲- ۶- فرسایش سیلابی ۲۹۳

۱۴-۲- ۷- فرسایش بدلند ۲۹۴

۱۴-۲- ۸- فرسایش کنار رودخانهای ۲۹۶

- عوامل تشدید کننده فرسایش کنار رودخانه‌ای ۲۹۷

۱۴-۲- ۹- فرسایش تونلی ۳۰۰

- شرایط ایجاد فرسایش تونلی ۳۰۱

۱۴-۲- ۱۰- فرسایش پاسنگی یا ستونی ۳۰۲

درس پانزدهم

آشنایی با اصطلاحات فرسایش بادی ۳۰۵

۱۵- ۱- مقدمه ۳۰۷

۱۵- ۲- آشنایی با برخی اصطلاحات ۳۰۸

۱۵- ۲-۱- باد ۳۰۸

۱۵- ۲-۲- باد متغیر ۳۱۰

۱۵- ۲-۳- باد آرام ۳۱۰

۱۵- ۲-۴- فرسایش بادی ۳۱۱

۱۵- ۲-۵- سرعت و جهت باد ۳۱۱

۱۵- ۲-۶- باد غالب ۳۱۵

- گلباد ۳۱۵

۱۵- ۲-۷- باد فرساینده ۳۱۷

- گلباد مؤثر ۳۱۷

۱۵- ۲-۸- سرعت آستانه فرسایش بادی ۳۱۹

۱۵- ۲-۹- نسبت رسوب دهی یا نسبت تحویل رسوب (SDR) ۳۲۲

درس شانزدهم

دینامیک فرسایش باد ۳۲۵

۱۶- ۱- دینامیک فرسایش بادی ۳۲۷

۱۶- ۲- روش‌ها و ابزارهای اندازه‌گیری فرسایش بادی ۳۳۲

۱۶- ۲-۱- روش اندازه‌گیری نسبت شن و سنگریزه به جا مانده در سطح زمین به عمق خاک ۳۳۳

۱۶- ۲-۲- انواع تله‌های رسوبگیر جهت اندازه‌گیری رسوبات خزشی، جهشی و معلق ۳۳۴

۱۶- ۳- روش‌های برآورد فرسایش بادی ۳۳۸

۱۶- ۳-۱- طبقه‌بندی مدل‌ها از دیدگاه مطالعات منابع طبیعی ۳۳۸

۱۶- ۳-۲- معرفی برخی از مدل‌های کاربردی در مطالعات فرسایش بادی ۳۴۰

۱۶- ۳-۲-۱- مدل اولیه برآورد فرسایش بادی ۳۴۰

۱۶- ۳-۲-۲- معادله تجربی برآورد فرسایش بادی (مدل WEQ) ۳۴۰

۱۶- ۳-۲-۳- سامانه پیش بینی فرسایش بادی یا WEPS ۳۴۱

۱۶- ۳-۲-۴- مدل تجربی اریفر ۳۴۳

منابع: ۳۴۷

پیوست‌ها

پیوست آ. معرفی سامانه ملیسان ۳۵۵

آ-۱-تاریخچه ملیسان ۳۵۵

آ-۲-ساختار ملیسان ۳۵۶

آ-۳-چشم انداز و مأموریت ملیسان ۳۵۷

آ-۴-شیوه‌های آموزشی ۳۵۸

آ-۵-قابلیت های ارتباط با صنعت ۳۵۹

آ-۶-قابلیت های پژوهشی ملیسان ۳۶۰

آ-۷-نیازهای آموزشی از منظر استاد ۳۶۱

آ-۸-قابلیت های سامانه برای استاد ۳۶۲

آ-۹-نیازهای آموزشی از منظر دانشجو ۳۶۳

آ-۱۰-قابلیت های سامانه برای دانشجو ۳۶۴

آ-۱۱-نیازهای آموزشی از منظر ارتباط با صنعت ۳۶۵

آ-۱۲-قابلیت های سامانه برای بخش صنعت ۳۶۶

آ-۱۳-ذی نفعان ۳۶۷

آ-۱۴-مقایسه قابلیت‌های آموزشی ۳۶۸

پیوست ب. جداول امتیازدهی مدل تجربی اریفر۱ و اریفر۲ ۳۷۱

پیوست ج. واژه نامه و اصطلاحات تخصصی ۳۷۹

پیوست د. نمایه ۳۹۳