با گذشت نزدیک به یک قرن از برنامه‌ریزی شهری به رویکرد جدید در ایران، همچنان شهرهای بزرگ و میانی این کشور با مشکلات برنامه‌ریزی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و طرح‌های از پیش تدوین‌شده نتوانسته همزمان با تحولات به نیازها پاسخ دهند. این در حالی است که از شهرهایی که جمعیتی بین پانصد تا دو میلیون نفر دارند به‌عنوان شهرهایی با اندازه مطلوب یاد می‌شوند. در کتاب حاضر، سعي گرديده با استفاده از منابع معتبر و مرتبط با موضوع (طرح‌های جامع موجود در دبيرخانه شوراي عالي معماري و شهرسازي) اطلاعات مربوط به گسترش شهرهاي داخلي و سير تكاملي آن‌ها موردبررسی قرار گيرد. ازآنجاکه شهرسازی معاصر ایران با طرح بافت مرکزی شهر همدان در سال 1307 خورشیدی آغاز می‌شود، لذا به‌صورت ویژه این شهر طی قرن چهاردهم مورد ارزیابی قرارگرفته است. امید است مطالب این کتاب بتواند جنبه‌هایی از واقعیت شهرسازی ایران را طی قرنی که گذشت، بازتاب نماید و چراغ راهی برای پژوهشگران در تحقیقات بعدی باشد.

فصل اول : تعاریف و مفاهیم.. 15

مقدمه

تعریف شهر

فرم شهری

مورفولوژي شهري

ساختار شهر

اقتصاد شهری

انواع شهرها

توسعه شهری

رشد افقی شهر (پراکندگی شهری)

رشد عمودی شهر

رشد منفصل شهر

کالبد شهر

فصل دوم: شهر و نظریه‌های گسترش

مقدمه

اشكال رشد كالبدي تجربه‌شده در جهان

الگوی متمركز و تك مركزي

الگوی پراكنده با رشد تدريجي خودبه‌خود

الگوی خطي و دالان شهری

الگوی شعاعي و پنجه مانند

الگوی اقماري

الگو چند گره‌گاهی يا منظومه‌ای

نظريات اقتصادی در مورد گسترش شهرها 

برونكر و فانزلر (1983)

نظريه ارزش و قيمت زمين از آلنسو

تئوري اقتصادي شدن كاربري اراضي شهري

نظريات اجتماعی در مورد گسترش شهرها 

نظريه روابط متقابل

نظريه تهاجم- توالي 

نظريات کالبدی در مورد گسترش شهرها 

نظريه چيدمان فضايي در درك ساختار فضايي شهر

مراحل رشد شهرها 

بررسی تاریخی شهرها 

شهر در غرب

شهر در ايران

شهر در دوره معاصر

نظريه شهر فشرده

شكل و ساخت شهر فشرده

نظرات مخالف با شهر فشرده

نظریه عمومي براي شهرهای قرن بيست و يكم

نظریه رشد هوشمند

الگوی مولند

نمونه طرح‌های انجام‌شده با الگوی مولند در جهان و ایران

دیدگاه‌های برخی صاحب نظران در مورد توسعه شهری

ديدگاه ژان باستيه و برنارد زر

دیدگاه هاروی

دیدگاه  پرفسور هوفر

جمع بندي مبانی نظری

جمع‌بندی بررسی تاریخی شهرها 

جمع‌بندی مبانی فکری و نظری دانشمندان شهرسازی

جمع‌بندی دیدگاه‌های صاحب نظران در مورد توسعه شهری

فصل سوم: گسترش شهرهای بزرگ و میانی ایران در قرن چهاردهم

مقدمه

شهر اراك

شهر ارديبل

اسلامشهر. 

شهر بندر عباس

شهر رشت

شهر زاهدان

شهر قزوين

شهر كرمان

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

فصل چهارم: تحولات کالبدی شهر همدان طی قرن چهاردهم

مقدمه

بررسی‌های تاريخي – طبيعي – جغرافيايي و غیره در شهر همدان

بررسی‌های تاريخي

بررسی‌های جغرافيايي و طبيعي

ارتفاعات مهم واقع در حوزه نفوذ شهر همدان

زلزله و لرزه‌خیزی

سيل و ساير خطرات طبيعي

وضعيت زیست‌محیطی شهر

بررسي جمعيت و مساحت

مساحت شهر همدان

کاربری اراضی وضع موجود

تراکم ساختمانی مسکونی در مناطق شهری همدان

الگوي گسترش شهر همدان بر اساس طرح‌های مصوب

طرح جامع اول همدان و نحوه توسعه شهر ( مهندسان مشاور مرجان ) 

طرح جامع دوم همدان و نحوه توسعه شهر ( مهندسان مشاور موژدا و همكاران ) 

طرح مکان‌یابی ساختمان‌های بلند در همدان

طرح توانمندسازی اسكان غیررسمی شهر همدان

روند توسعه تاريخي شهر همدان در دوره معاصر

از قاجاريه تا كودتاي 1299 خورشيدی

از كودتاي 1299 خورشيدي تا سال 1335 خورشيدی

از سال 1335 خورشيدي تا سال 1355 خورشيدي

از سال 1355 خورشيدي تا سال 1363 خورشيدي

از سال 1363 خورشيدي تا سال 1396 خورشيدي

از سال 1396 خورشيدي تا سال 1400 خورشيدي

جمع‌بندی از عوامل موثر در گسترش شهر همدان طی یک قرن گذشته

جمع‌بندی از گسترش طبيعي شهر

جمع‌بندی عوامل تأثیرگذار بر طرح‌ها 

فصل پنجم: تحلیل ساختار کالبدی شهرهای ایران در قرن چهاردهم

مقدمه

شناسايي عوامل تأثیرگذار در گسترش شهرها 

تأثیرگذارترین عوامل در مباني نظری

بررسي شهر در طول تاريخ

بررسي شهر در مباني فكري و نظري

بررسي شهر در ديدگاه صاحب‌نظران

تأثیرگذارترین عوامل در شهرهای میانی و بزرگ ایران

تحليل کالبدی شهر همدان

جمع‌بندی عوامل مؤثر بر گسترش ادواری شهر همدان طی قرن چهاردهم هجری شمسی

عوامل گسترش شهر از 1300 الي 1335

عوامل گسترش شهر از 1335 الي 1355

عوامل گسترش شهر از 1355 الي 1363

عوامل گسترش شهر از 1363 الي 1396

عوامل گسترش شهر از 1396 الي 1400.. 202

جمع‌بندی عوامل تأثیرگذار بر گسترش کالبدی شهر همدان در طرح‌های مصوب

عوامل گسترش شهر در طرح جامع اول ( مهندسان مشاور مرجان ) 

عوامل گسترش شهر در طرح جامع دوم ( مهندسان مشاور موژدا و همكاران ) 

عوامل گسترش شهر در طرح مکان‌یابی ساختمان‌های بلند ( مهندسان مشاور طرح و كاوش ) 

عوامل گسترش شهر در طرح توانمندسازي اسكان غیررسمی شهر( مهندسان مشاور تدبيرشهر ) 

عوامل تأثیرگذار مشترك و اختصاصی ادوار مختلف

عوامل تأثیرگذار مشترك در دوره‌های زمانی مختلف

عوامل تأثیرگذار اختصاصی در دوره‌های زمانی مختلف

عوامل تأثیرگذار مشترك و اختصاصی در طرح‌های مصوب شهر همدان

عوامل مشترك در طرح‌های مصوب شهر همدان

عوامل اختصاصی در هر طرح مصوب

عوامل مهم در گسترش شهر همدان

سنجش ميزان اثربخشی هر عامل

نظرات اساتيد و كارشناسان

نظرات مسئولين شهری

نظرات كارشناسان و مسئولين شهری

بررسی ساختار کالبدی شهر همدان طی قرن چهاردهم هجری شمسی

بررسی عوامل موثر بر ساختار رینگی-شعاعی شهر همدان

بررسی روایی عوامل مؤثر بر ساختار رینگی-شعاعی شهر همدان

بررسی شدت اثرگذاری عوامل مختلف بر ساختار رینگی-شعاعی شهر همدان

جمع‌بندی

نتیجه گیری

منابع و مأخذ