یکی از مسائلی که همکان به آن اذعان دارند اطاله دادرسی است. بدون شک بررسی علمی به منظور شناخت راهکارهای حل آن نیاز به آسیب شناسی دارد، یکی از این آسیب ها نقش عوامل انسانی در انجام وظایف و امور محوله در هر نهادی غیر قابل انکار است. بدیهی است که در انجام قضاوت و رسیدگی های حقوقی و کیفری عوامل انسانی از قبیل قضات و کارمندان نقش اساسی و مهمی دارند، بنابراین یکی از عوامل موثر در اطاله دادرسی می تواند عوامل انسانی دست اندرکار امر قضاوت باشد ما در این  قسمت جهاتی که موجب اطاله های دادرسی جزایی می شود را مورد بررسی قرار می دهیم در فصل اول، در فصل دوم اطاله دادرسی ناشی از عوامل در درون تشکیلاتی و مرتبط با قوه قضاییه و در فصل سوم تاثیر عوامل خارج از قوه قضاییه برای اطاله دادرسی را مورد بررسی قرار می دهیم.

مقدمه 14

فصل اول ـ تاریخچه، اهداف، مفاهیم.. 18

1-تعریف اطالة دادرسی.. 18

2- تعریف، اهداف و مراحل دادرسی کیفری.. 18

3-اهداف آیین دارسی کیفری.. 20

الف)تأمین منافع اجتماع. 20

ب) تأمین منافع متهم. 20

ج) پیوستگی بین نفع اجتماع ونفع شخص.... 21

4. مراح مختلف دادرسی کیفری.. 21

الف) مرحله کشف... 21

ب) مرحله تحقیقات مقدماتی.. 22

ج) مرحله تعقیب... 22

د) مرحله دادرسی.. 23

ﻫ) مرحله اجرا 23

5. اطالة دادرسی و عوامل آن.. 24

الف) اطالة دادرسی.. 24

ب)عوامل اطالة دادرسی.. 25

6. نظامهای دادرسی کیفری.. 25

7. نظام دادرسی اتهامی.. 25

8. نظام دادرسی تفتیشی.. 26

9. نظام دادرسی مختلط یا سیستم فرانسوی.. 26

الف)ویژگیهای نظام مختلط.. 27

ب) نظام دادرسی اسلامی.. 27

ج) ویژگیهای نظام دادرسی اسلامی.. 28

10. تحول سیستم دادرسی کیفری ایران.. 28

الف) دوران پیش از اسلام. 28

فصل دوم ـ عوامل انسانی اطالة دادرسی در امور کیفری... 30

1. عوامل انسانی.. 30

2. عوامل ناظر بر کارمندان دادگستری.. 30

3. عوامل ناظر بر کارمندان قضایی.. 30

4. مهم‌ترین عوامل منتسب به قضات دادگاه‌ها 30

الف) ضعف علمی قضات.. 30

ب) اشراف نداشتن قاضی به محتوای پرونده و محدودیت زمان مطالعه. 31

ج) فقدان انگیزة کافی در قضات.. 32

د) غیبت قاضی در اوقات تعیینشده و یا مرخصی ساعتی.. 33

ه) تسلط نداشتن قاضی به قوانین و رویههای قضایی.. 33

و) خارج کردن پرونده از دادگاه 34

ز) ارجاع بیمورد پرونده به دادسرا 34

ح) استفاده نکردن از وقت احتیاطی به جای تعیین وقت رسیدگی مجدد. 34

ط) پرداختن به اموری غیر از رسیدگی در زمان دادرسی.. 35

5. مهم‌ترین عوامل ناظر بر قضات دادسرا 36

الف) دادسرا تسریع یا تعلل.. 36

ب) عدم اخذ تأمین مناسب و متواری شدن متهم. 36

ج) افشای تحقیقات مقدماتی.. 37

د) نیابت قضایی و تأثیر آن بر روند دادرسی.. 37

ه) حاشیه‌نویسی و صدور دستورات کلی یا ناقص یا تکراری.. 38

6. عوامل ناظر بر کارمندان اداری.. 38

7. کادر اداری شعبه. 38

الف) بی‌دقتی در تحویل و ثبت لوایح، درخواست‌ها، اعتراض‌ها و انجام امور مربوطه. 38

ب) تشکیل بدل‌های ناقص از پرونده‌ها 39

ج) ناخوانا بودن و به کار بردن الفاظ مبهم در متن اخطاریهها 39

د) عدم اجرای سریع و به موقع دستورات و ارسال نامهها و پرونده‌ها 39

ه) مفقود شدن پرونده 39

8. دیگر کارمندان اداری.. 40

الف) نظم نداشتن بایگانی راکد. 40

ب) عدم اعزام زندانی به دادگاه در وقت مقرر 40

ج) بهره‌برداری از وقت اداری.. 40

9. ضابطان دادگستری.. 41

الف) ابلاغ نکردن درست و به موقع اوراق قضایی.. 41

ب) عدم اجرای سریع و صحیح دستورات قضایی.. 41

ج) استفاده از سربازان وظیفه جهت انجام امور قضایی.. 41

د) عدم دستگیری به موقع متهمین.. 42

و) عدم بازجویی صحیح و اصولی.. 42

ز) غفلت و مسامحه در کشف جرم و حفظ آثار آن.. 42

10. کارشناسان دادگستری.. 43

الف) تأخیر و تعلل در ارائه نظریات کارشناسی.. 43

ب) ارائه نظریات مبهم، کلی یا ناقص.... 43

ج) اعلام نکردن موارد رد کارشناسی.. 44

د) عدم حضور در وقت مقرر 44

ه)کوتاهی در تحویل اسناد و مدارک و اعلام نشانی جدید. 44

11. پزشکی قانونی.. 45

الف) تعلل در ارائه خدمات به موقع. 45

ب) عدم اعلام قطعی و دقیق نظر کارشناسی.. 45

ج) اعزام ارباب رجوع به مراکز خارج از سازمان پزشکی قانونی.. 45

12. نقش وکلا، گواهان و طرفین دادرسی.. 45

13. وکلا.. 46

الف) امتناع از حضور به موقع در جلسات رسیدگی.. 46

ب) دخالت وکیل خارج از حدود اختیارات اعطایی.. 46

ج) به تأخیر انداختن جلسات دادرسی.. 46

14. گواهان.. 47

الف) شهادت کذب و مبهم. 47

ب) امتناع از ادای شهادت.. 47

ج) مخفی داشتن سابقه محکومیت گواه 47

د) عدم حضور در دادگاه جهت ادای شهادت.. 48

15. اصحاب دعوا 48

الف) مراجعه نکردن به وکیل یا مشاور حقوقی.. 48

ب) انتقال دعاوی به شرخرها 48

ج) نداشتن آگاهی کافی از قوانین و اصول حقوقی.. 49

د) طرح دعاوی واهی و بیربط.. 49

فصل سوم ـ‌ اطالة دادرسی ناشی از علل درون سازمانی و مرتبط با دادگستری... 50

1. ناهماهنگی در نحوه جذب و استخدام قضات.. 50

2. کمبود کادر قضایی و اداری.. 51

3. عدم رعایت اصل تخصص، تجربه، بی‌توجهی به کیفیت پرونده‌ها و الزام قضات به ارائه آمار 52

الف) عدم رعایت اصل تخصص و تجربه. 52

ب) بی‌توجهی به کیفیت پرونده‌ها و الزام قضات به ارئه آمار 53

4. عدم حمایت اصولی از نهادهای شبه قضایی.. 53

5. برنامه‌های سازش و میانجی‌گری.. 54

6. میانجی‌گری در چین.. 55

7. میانجی‌گری در تونس.... 55

8. نهاد سازش در انگلیس.... 55

9. نهاد سازش در آمریکا 56

10. نهاد سازش در اسلام. 56

11. نهاد سازش در ایران.. 57

12. مزایای شورای حل اختلاف.. 59

13. معایب شورای حل اختلاف.. 60

14. عدم استفاده از تکنولوژی و متدهای جدید جهت تسریع در کارها 60

15. نبودن سیستم بازرسی و نظارت مستمر و کارآمد در دستگاههای قضایی.. 61

16. عدم نظارت قاضی بر کادر اداری و امور دفتری.. 61

17. نبود ضوابط وعدم دقت در تعیین اوقات رسیدگی یا  نظارت.. 62

18. عدم تسلط قضات به قوانین و عدم مطالعه و بررسی پرونده قبل از جلسه رسیدگی.. 63

19. عدم اخذ نشانی دقیق طرفین، سهل‌انگاری در جمع‌آوری دلایل.. 64

الف)عدم اخذ نشانی دقیق طرفین.. 64

ب) سهل‌انگاری در جمع‌آوری دلایل.. 64

20. اعطاء نیابت‌های قضائی کلی و مبهم و تعلل و مسامحه در انجام نیابت‌های قضائی.. 65

21. عریضه‌نویسان، ارجاع. 66

الف) عریضه‌نویسان.. 66

ب) ارجاع. 66

22. نامه‌نگاری در دادگستری، فعال نبودن سیستم بایگانی راکد. 67

الف)نامه‌نگاری در دادگستری.. 67

ب) فعال نبودن سیستم بایگانی راکد. 67

23. اقامه و تعقیب دعوای عمومی.. 68

24. دادسرا 68

الف)تعرف دادسرا 68

ب) سابقة تاریخی و سر قانونی دادسرا در ایران.. 68

ج) مقامات دادسرا 69

د) خصوصیات دادسرا 70

25. سیستم‌های تعقیب دعوای عمومی.. 71

الف) سیستم قانونی بودن تعقیب... 71

ب) سیستم موقعیت داشتن تعقیب... 72

26. مزایا و معایب سیستم قانونی بودن تعقیب... 72

27. مزایا و معایب سیستم موقعیت داشتن تعقیب... 73

الف) جمهوری فدرال آلمان و قاعده موقعیت داشتن تعقیب... 73

ب) فرانسه و سیستم موقعیت داشتن تعقیب... 74

28. حق تعلیق تعقیب در فرانسه. 75

29. شیوه‌های خاص رسیدگی کشورها جهت جلوگیری از تراکم پرونده‌ها و تسریع در رسیدگی   75

الف) رسیدگی سریع. 75

ب) سیستم اقرار مجرمیت... 75

ج) سیستم میانجی‌گری کیفری.. 76

د) اردنانس کیفری.. 76

ه) دادرسی اختصاری.. 77

و) پرداخت مستقیم جزای نقدی.. 77

ی) ترک تعقیب و بایگانی پرونده 77

30. سیستم تعقیب ایران و عوامل اطالة دادرسی در مراحل رسیدگی.. 77

الف- سیستم مورد قبول قانون آیین دادرسی کیفری ایران مصوب 1290. 77

ب) سیستم مورد قبول قانون اصلاح تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب.. 79

31. عوامل اطالة دادرسی در مرحله تعقیب... 80

الف) اغلب کشورهای جهان در سیستم دادرسی.. 80

ب) تعلیق تعقیب... 81

ج) عدم وجود اختیارت کافی برای دادیاران.. 81

32. عوامل اطالة دادرسی و صدور حکم. 81

الف) عدم پیش‌بینی دادسرای مستقل برای دادگاه کیفری استان.. 81

33. مبهم بودن چگونگی تحقیق و حفظ دلایل و آثار جرم در برخی پرونده‌های مطرح شده در دادگاه کیفری استان  82

الف) محکومٌ‌علیه سابقه محکومیت قطعی به مجازات‌های زیر نداشته باشد: 83

ب) دادگاه با ملاحظه وضع اجتماعی و سوابق زندگی محکومٌ‌علیه و اوضاع و احوالی که موجب ارتکاب جرم گردیدهاست، اجرای تمام یا قسمتی ازمجازات را متناسب نداند. 83

34. متقاعد کردن محکومٌ‌علیه به اسقاط حق تجدید نظر خواهی و عامل تخفیف مجازات.. 84

35. عوامل اطالة دادرسی در اجرای حکم. 85

فصل چهارم ـ تأثیر علل خارج از دادگستری بر اطالة دادرسی.. 86

1. بررسی عوامل تقنینی مؤثر در اطالة دادرسی.. 86

2. گسترش جرم‌انگاری.. 87

3. جلوه‌های تحقق‌پذیر جرم‌زدایی.. 89

الف)جرایم مواد مخدر 89

ب) جرم صدور چک بلامحل.. 90

ج) جرائم اخلاقی و عفافی ماده 638 قانون مجازات اسلامی.. 90

د) جرائم رانندگی.. 90

ه) سایر قوانین.. 91

4. عدم امکان تحقق اعتبار امر مختوم جزایی.. 91

الف) تعریف و کلیات.. 91

ب) شرایط حصول امر مختوم کیفری.. 92

5. تغییرات پیاپی، کثرت، اجمال و یا ابهام قوانین.. 94

الف) تغییرات پیاپی قوانین.. 94

ب) کثرت قوانین.. 95

ج) ابهام یا اجمال قوانین.. 95

6. عدم اجرای قانون ثبت مبنی بر اجباری بودن ثبت اسناد. 96

7. ضابطین دادگستری و نقش آنها در اطالة دادرسی.. 96

الف) تعریف ضابطین دادگستری.. 96

ب) انواع ضابطین دادگستری.. 97

ج) وظایف ضابطین دادگستری.. 98

پ) نقش ضابطین دادگستری در اطالة دادرسی.. 103

د) بازجویی مقدماتی توسط ضابطین و نقش آنها در اطالة دادرسی.. 103

ه) نارسایی‌های ناشی از کشف علمی جرایم و حفظ آثار و دلایل در اطالة دادرسی.. 104

9. ابلاغ و جلب و نقش آنها در اطالة دادرسی.. 105

الف) تعریف و اهمیت ابلاغ. 105

ج) مشکلات ناشی از ابلاغ در اطالة دادرسی.. 110

د) تأثیر عدم جلب و دستگیری به موقع متهمین و مجرمین در اطالة دادرسی.. 110

10. کارشناسی و نقش آن در اطالة دادرسی.. 111

الف) تبیین مفهوم کارشناس... 111

ب) نارسائی‌های ناشی از کارشناسی در اطالة دادرسی کیفری.. 112

11. ناآگاهی مراجعین.. 112

12. عدم امکان دسترسی اسان به وکیل رسمی دادگستری.. 113

منابع. 116