نيروها و عوامل مختلف در يك پويايي و جريان مداوم تغيير و تحولات بر فضاها و سكونتگاه‌هاي پيرامون شهري تأثیر می‌گذارند. يكي از اين تحولات در چنين فضاهاي دائماً تغييرپذيري پديدۀ خزش روستايي، تغيير كاربري اراضي روستايي و زمين در سكونتگاه‌هاي روستايي پيرامون‌ شهري است.

این کتاب برای اولین‌بار، موضوع خزش روستایی بعنوان یک پدیده/ مساله در روستاهای پیرامون شهری را مطرح می‌کند. و برای اثبات کم و کیف خزش روستایی، روستاهای پیرامون شهر همدان بعنوان منطقه مورد مطالعه انتخاب شده است.

به طور طبیعی‌ روستاهای پیرامون شهری در ‌تأثیر این جریانات و روندها با تحولات کالبدی، اقتصادی و زیست‌محیطی قرار گرفته‌اند که عموماً شکننده و مخرب است. پرسش و دغدغه اصلی این است که چه میزان از این پویایی‌ها- که از نبود برنامه‌ریزی و نظارت به تهدیدها منجر می‌شود- نتیجه فرآیندهای شهر و شهرنشینی است و چه میزان به روستاهای پیرامون شهری و تحولات درونی آن‌ها معطوف می‌شود.

در این کتاب سعی شده برخلاف عمده ادبيات مربوط به خزش در كشور - که بیشتر معطوف به بحث خزش شهري و تغييرات در كاربري ارضي شهري و بلعيده شدن زمين‌‌هاي كشاورزي حريم شهرها و گسترش فيزيكي شهر و تخريب زمين‌‌هاي زراعي و باغات و ... بوده است- به پویایی‌ها، تحولات درونی و ذاتی روستاها و تأثیر آن بر خزش روستایی نیز تأکید شود. از این منظر در این کتاب خزش روستایی از حیث ابعاد، شاخص‌ها، تبیین میزان (کمیت و کیفیت) وجود خزش روستایی، نیروهای موثر بر بروز خزش روستایی و گونه‌شناسی خزش روستایی در این منطقه سرزمین ایران بررسی شده است.

بررسي تحولات روستاهاي پيرامون شهري منطقه در دست‌ مطالعه از منظر خزش روستايي و پيامدهاي ساختاري- كاركردي روستاهاي پيرامون شهري از آن جهت ضروري است كه بروز چنين پديده‌اي كم‌وبيش در پيرامون بسياري از كلان‌شهرها و شهرهاي بزرگ رخ می‌دهد كه اتفاقاً واجد ويژگي‌هايي هم‌چون جمعيت‌پذيري بالا، فواصل كم سكونتگاه‌ها، وجود بسترهاي محيطي مساعد، پيوندها و روابط درهم‌تنيده شهری- روستايي و... هستند و به‌عنوان مسأله‌‌اي براي بخشي از نظام سكونتگاه‌هاي روستايي كشور مطرح می‌شوند.

هرچند صحبت از وجود خزش روستایی در سکونتگاههای پیرامون شهری نیازمند بررسی‌های میدانی و مطالعات جدی‌تر در روستاهای پیرامون شهرهای بزرگ است، اما مطالعه میدانی خزش روستایی در روستاهای پیرامون شهر همدان بیانگر وجود مساله خزش روستایی (با شدت و ضعف) در این محدوده است. بدون‌تردید این مطالعه موردی می‌‌تواند در دیگر روستاهای پیرامون‌ شهری در دست‌ بررسی و آزمون قرار بگیرد و دامنه مطالعات بررسی خزش روستایی را گسترده‌تر و غنی‌تر کند.

فصل اول: تعاریف، مفهوم‌شناسی، شاخص‌ها و پیامدهای خزش روستایی 

مقدمه 15

1- تحولات جامعه روستايي 15

2- پیوندهای روستایی- شهری 17

3- رشد سکونتگاهی 19

4- خزش روستايي؛ مفهومشناسی و تعاريف 20

5- مفاهیم و اصطلاحات 24

1-5- منطقۀ کشاورزی 24

2-5- منطقۀ زندگی یا زیست روستایی 25

3-5- منطقۀ حفاظتی روستایی 25

4-5- منطقۀ فعالیت روستایی 26

5-5- شهریروستایی 27

6-5- شهرنشینی روستایی 27

7-5- خورندگي چشمانداز 28

8-5- زنجیرۀ شهری روستایی 29

9-5- شهرگریزی 29

10-5- حاشيۀ شهريروستايي 30

11-5- حاشيۀ (پیرامون) شهری 32

6- مناطق پيرامون شهري 34

1-6- جداافتادگي واحدها و ساختوسازها 34

2-6- تغيير دائمي و وجود مرزهاي نامشخص 34

3-6- كاربري چندگانه و متغير 35

4-6- تغيير تدريجي از عملكردهاي كشاورزي به غير كشاورزي 35

5-6- تأثير نيروها و عوامل روستايي‌شهري 35

6-6- مديريت‌هاي چندگانه بر فضاهاي پيرامون شهري 37

7- مهم‌ترين چالش‌ها و فرصت‌هاي سكونتگاه‌هاي روستايي پيرامون شهري 39

1-7- ابعاد زيست‌محيطي 39

2-7- ابعاد جمعيتي 41

3-7- ابعاد اجتماعي‌فرهنگي 42

4-7- ابعاد اقتصادي 44

5-7- ابعاد فضايي‌کالبدي 46

6-7- ابعاد سياسي و مديريتي 47

8- خزش شهری، تغییر کاربری اراضی و تحولات سکونتگاه‌های پیرامون ‌شهری 50

9- خزش (شهري‌روستايي)؛ پديدهاي در حال گسترش 55

1-9- نگرانيها از گسترش خزش 60

2-9- خزش و از بین رفتن زمينهاي كشاورزي 61

3-9- تغییرات کاربری اراضی در سکونتگاه‌های پیرامون کلان‌شهرها 65

4-9- الگوها و فرم‌های فضايي خزش روستایی‌شهری 69

10- شاخص‌هاي اندازه‌گيري خزش 70

11- تبعات و پيامدهاي خزش شهري‌روستايي و روستایی 74

1-11- تبعات زيست‌محيطي 74

2-11- تبعات اجتماعي و جمعیتی 79

3-11- تنگناهاي نهادي‌ مديريتي 82

4-11- پيامدهاي اقتصادي 85

5-11- تبعات كالبدي 88

12- راهبردهای مواجه با خزش روستايي 93

1-12- طرح‌هاي منطقه‌اي و محلي 93

2-12- مقررات مربوط به حفاظت از زمين‌هاي روستايي 95

3-12- خريد زمين و مالكيت عمومي 96

4-12- بهاي پرداخت به زمين‌هاي روستايي 97

5-12- منطقه‌بندي روستايي 97

6-12- محرك‌هاي مالياتي 98

7-12- خرید حقوق توسعه 99

8-12- ايجاد كمربند سبز 100

9-12- قوانین و مقررات نهادي مرتبط با تغییر کاربری اراضی در سكونتگاه‌هاي پيرامون شهري در ایران 101

1-9-12- قانون حفظ كاربري اراضي زراعي و باغ‌ها مصوب 31/3/1374 و اصلاحيه 1/8/1385 101

2-9-12- ضوابط احداث اتاق كارگري و نگهباني 102

3-9-12- ضوابط مربوط به ديواركشي باغ‌ها 102

4-9-12- ماده 14 قانون زمين شهري (شهرسازي و معماري) 103

5-9-12- قانون تملّك و واگذاري زمين‌هاي روستايي 103

6-9-12- قانون جلوگیری از خرد شدن اراضی کشاورزی و ایجاد قطعات مناسب فنی و اقتصادی 104

7-9-12- كارگروه تخصصي امور زيربنايي 105

8-9-12- كميسيون ماده 13 106

9-9-12- كميسيون ماده 99 107

10-9-12- ضوابط و مقررات ساخت‌وساز در حریم روستایی و روستاها (ضوابط محيط‌ زيست) 108

فصل دوم: نیروها و محرک‌های مؤثر بر خزش روستایی

مقدمه 110

1- اقتصاد سياسي؛ تعریف و مفهوم 110

1-1- رویکردهای دولتمدار به اقتصاد سیاسی 111

2-1- رویکردهای قدرت مدار به اقتصاد سیاسی 113

2- اقتصاد سياسي فضا 113

1-2- اقتصاد سیاسی فضا و پيرامون شهر 115

2-2- بازیگران و نقشآفرینان در اقتصاد سیاسی فضا 116

3-2- اقتصاد سیاسی فضا و فضاهاي روستایی 116

3- عوامل مؤثر بر شكلگيري و گسترش خزش روستايي (روستايي- شهري) 118

1-3- نيروها و عوامل مؤثر در سطح كلان 118

1-1-3- جهاني شدن 119

2-1-3- بازساخت روستايي 121

3-1-3- ايدئولوژي و سياست 122

4-1-3- فراغت، بازگشت به طبيعت و پيرامون شهر 126

2-3- نيروها و عوامل مؤثر در سطح مياني 127

1-2-3- تحليل شبكه سياست و سیاست روستایی 127

2-2-3- نظریه کنشگر- شبکه 132

3-2-3- نظریه نخبگان رشد 137

4-2-3- نظریه ماشین رشد 139

5-2-3- نهادگرایی و خزش روستایی 142

6-2-3- نظریۀ انتخاب عقلاني 144

3-3- نيروها و عوامل مؤثر در سطح خرد 147

1-3-3-گسترش حمل و نقل 148

2-3-3- عوامل سياسي و نهادي 149

3-3-3- مهاجرت معکوس و بازگشت بازنشستگان به روستاها 149

4-3-3- رشد جمعيت 152

5-3-3- با ارزش شدن فضاهاي پيرامون شهري 156

6-3-3- شهرگريزي 158

7-3-3- جذابيت‌هاي طبيعي 160

8-3-3- آمدوشد روزانه 164

9-3-3- تغيير در نوع فعاليت 167

فصل سوم: پژوهش میدانی؛ سکونتگاه‌های روستایی پیرامون شهر همدان

1- مقدمه 170

1- ويژگيهاي محيطي- اكولوژيك و اجتماعي- اقتصادي محدوده در دست‌ مطالعه 173

2- گسترش فیزیکی شهر و ادغام روستاهای پیرامونی 175

3- روش‌شناسی تحقیق 179

3-1- شاخص‌ها و معيارها و نيروهاي مؤثر بر خزش روستايي 180

3-2- جامعه آماری و شیوه تحقیق 180

3-3- نمونه و روش نمونه‌گیری 181

3-4- حجم نمونه 182

3-5- روش‌ها و ابزار گردآوري دادهها 184

3-5- سطح و واحد تحلیل 186

3-6- ارزیابی روایی و پایایی پرسش‌نامه 186

4- ميزان خزش سكونتگاه‌هاي روستايي پيرامون شهري 187

5- ماهيت و فرآيند خزش در سكونتگاه‌هاي روستايي پيرامون شهر همدان 189

1-5- الگوی شکلگیری ساختار سکونتگاهی روستايي- شهری 189

2-5- الگوی شکلگیری ساختار سکونتگاهی خطي به‌هم پيوسته (محور سكونتگاهي) 192

3-5- الگوی شکلگیری ساختار سکونتگاهی مبتني بر كشاورزي (گونه خزش زراعي) 195

4-5- ساختار سکونتگاهی ویلایی غير برنامه‌ريزي شده (گونه خزش گردشگري) 197

5-5- ساختار سکونتگاهی ساختار سکونتگاهی کارگاهی- صنعتي (گونه خزش كارگاهي) 200

6-5- ساختار و الگوي تركيبي سكونتگاهي محور چشين- ابرو (گونه خزش پراكنده) 202

6- تحولات ناشي از خزش در محدوده قانوني روستا و محدوده پیرامون روستاها 205

7- تحولات ساختاری- کارکردی سکونتگاه‌های پیرامون شهر همدان 206

1-7- تنوع‌پذيري فعاليت‌هاي اقتصادي در سكونتگاه‌هاي پيرامون شهري 207

2-7- نقشپذيري و عملكردپذيري جديد سكونتگاه‌هاي روستايي 209

3-7- موقعيّت كاركردي بين سكونتگاهي 210

4-7- هم‌جواري توأمان عملكردهاي شهري و روستايي در سكونتگاه‌هاي روستايي پيرامون همدان 210

5-7- تحولات كالبدي سكونتگاه‌هاي پيرامون شهري 211

6-7- تغيير در ترکیب كاربري‌هاي روستايي 214

8- تحلیل نهادی شبکه‌ها و میزان تأثیرگذاری هر یک از نهادها در فرآیند تغییرکاربری اراضی زراعی و باغی روستاهای پیرامون ‌شهری 216

1-8- تحلیل ساختاری سطح كلان شبکه دست‌اندرکاران نهادی در تغییر کاربری اراضی و ساخت وسازها 219

2-8- شاخص مركز- پيرامون در سطح مياني شبكه 220

9- تحلیل شبکه دست‌اندرکاران سازمانی مؤثر بر خزش روستایی و خزش روستایی- شهری 225

10- تحلیل خزش روستایی و خزش روستایی- شهری 235

11- جمع‌بندي 240

فصل چهارم: نتیجه‌گیری

منابع و ماخذ: 255

منابع لاتين 259